Ödem, dokularda aşırı sıvı birikmesi nedeniyle genellikle bacak, ayak, kollar ve ellerde şişlik ortaya çıkması ile karakterize bir sağlık sorunudur. Küçük bir alanı veya tüm vücudu etkileyebilir. İlaçlar, hamilelik, enfeksiyonlar ve diğer birçok tıbbi problem ödeme neden olabilir. Küçük kan damarlarından çevre dokulara sıvı sızdığında ortaya çıkar. Bu ekstra sıvı birikerek dokuların şişmesine neden olur. Ödem vücudun hemen hemen her yerinde görülebilir.

Ödem nedir?

Ödem, vücutta damarlardan dokulara sızan aşırı sıvının neden olduğu şişliktir. Vücudun herhangi bir bölümünü etkilese de eller, kollar, ayaklar, ayak bilekleri ve bacaklarda daha fazla fark edilir.

Ödem neden olur?

​​​​Ödem, vücudunuzdaki küçük kan damarlarının (kılcal damarlar) sıvı sızdırması nedeniyle oluşur. Sızan sıvı, damar çevresindeki. dokularda birikir ve şişmeye neden olur. Kalp, karaciğer ve böbrek hastalıklarında ortaya çıkan ödem, vücuttaki fazla sıvıyı tutan tuzun atılamamasından kaynaklanır. Hafif ödem vakaları şunlardan kaynaklanabilir:

• Çok uzun süre aynı pozisyonda oturmak veya yatmak
• Çok fazla tuzlu yiyecek yemek
• Adet öncesi hormonal değişim
• Hamilelik

Ödem ayrıca bazı ilaçların yan etkisi olarak ortaya çıkabilir. Bu ilaçlardan bazıları:

• Yüksek tansiyon ilaçları
• Nonsteroidal antiinflamatuar ilaçlar
• Steroidler
• Östrojenler
• Tiazolidinedionlar adı verilen bir grup diyabet ilacı

Ödeme neden olan hastalıklar nelerdir?

Ödem bazı durumlarda altta yatan daha ciddi bir tıbbi durumun işareti olabilir. Kalp yetmezliği, karaciğer sirozu, venöz yetmezlik ve nefrotik sendrom adı verilen böbrek hastalığı, ödeme neden olan en yaygın sistemik hastalıklardır. Aşağıdakiler dahil çeşitli rahatsızlıklar ve durumlar ödeme neden olabilir:

• Konjestif kalp yetmezliği: Konjestif kalp yetmezliği bulunan hastalarda kalbin karıncık adı verilen alt bölümlerinden biri veya her ikisi kanı etkili bir şekilde pompalama gücünü kaybeder. Bu durumda kan ayaklarda, ayak bileklerinde ve bacaklarda göllenerek ödeme neden olur. Konjestif kalp yetmezliği bazen akciğerlerde sıvı birikimine neden olarak nefes darlığıyla sonuçlanan akciğer ödemine yol açar.
• Karaciğer sirozu: Karaciğer hasarı nedeniyle karın boşluğunda ve bacaklarda sıvı birikimi olabilir.
• Böbrek hastalığı: Böbrek hastalığı olanlarda idrarla atılamayan dolaşımdaki ekstra sıvı ve sodyum ödeme neden olabilir. Böbrek hastalığına bağlı ödem genellikle bacaklar ve göz çevresinde meydana gelir.
• Böbrek hasarı: Böbreklerde bulunan ve glomerül adı verilen minik, filtre edici kan damarlarının hasar görmesi nefrotik sendrom gelişimi ile sonuçlanabilir. Nefrotik sendromda, kandaki protein seviyelerinin (albümin) düşmesi dokularda sıvı birikimi ve ödeme neden olabilir.
• Bacak damarlarında zayıflık veya hasar: Kronik venöz yetmezliği olan bireylerde bacak damarlarında bulunan ve tek yönlü akışı sağlayan kapakçıklar zayıflar veya hasar görür. Bu da kanın bacak damarlarında göllenmesine ve şişmeye neden olur.
• Lenfatik sistemde hasar: Vücut lenfatik sistemi, aşırı sıvıların dokulardan temizlenmesine yardımcı olur. Bu sistem kanser ameliyatı gibi bir nedenle zarar görürse bir alandaki sıvıları boşaltan lenf düğümleri ve lenf damarları düzgün çalışmayabilir ve sonuç olarak ödem oluşabilir.
• Ağır, uzun süreli protein eksikliği.:Uzun bir süre boyunca diyette çok düşük seviyelerde protein alımı vücutta protein eksikliğine neden olarak dokulara sıvı sızmasına ve ödeme neden olabilir.

Ödem çeşitleri nelerdir?

• Ödem genellikle bacak, ayak ve ayak bileklerinde ortaya çıkar ve periferik ödem ödem olarak adlandırılır. Periferik ödem daha nadir olarak kollar ve ellerde de görülebilir. Dolaşım sistemi, lenf bezleri veya böbrekler ile ilgili bir sorununun belirtisi olabilir.
• Serebral ödem, beyinde aşırı sıvı birikimidir. Kafa travması, beyindeki bir kan damarında tıkanıklık veya yırtılma ya da beyin tümörünün bir sonucu olarak oluşabilir.
• Anjiyoödem cildin altında sıvı birikmesine bağlı olarak oluşan ödeme denir. Deri yüzeyini etkileyen diğer ödem türlerinin aksine, cildin daha derin katmanlarını etkiler ve sıklıkla yüzde görülür.
• Herediter anjioödem, kılcal damarların sıvıları çevre dokulara sızdırmasıyla karakterize nadir bir genetik durumdur ve ödeme neden olur.
• Papilödem, kafa içi basınç artışına bağlı baskının bir sonucu olarak göz siniri olan optik sinirin şişmesidir.
• Maküler ödem, gözün merkezi ve ayrıntılı görüşü algılayan makula kısmında ödem gelişmesidir.
• Skrotal lenfödem, testislerin çevresinde sıvı birikmesinden dolayı skrotumda şişme görülmesine denir.
• Pulmoner ödem, akciğerlerde aşırı sıvı birikiminden kaynaklanan bir durumdur. Aşırı sıvı, ciğerlerdeki çok sayıda hava keseciğinde toplanarak nefes almayı zorlaştırır.
• Lenfödem, mikropların yok edilip vücuttan atılmasına yardım eden ve aşırı sıvının vücuttan uzaklaştırılmasında görevli lenf nodları ve lenfatik sistemdeki bozukluklardan kaynaklanan ödem türüdür. Genellikle cerrahi ya da radyoterapi gibi kanser tedavisinin bir sonucu olarak ortaya çıkar.

Ödem belirtileri nelerdir?

Ödem belirtileri şunları içerir:

• Dokularda, özellikle kol ve bacaklarda, cilt altında ortaya çıkan şişlik
• Ciltte gerginlik ve parlama
• Şişlik olan bölgelere birkaç saniye baskı yapılıp bırakıldıktan çukurluk oluşması
• Artmış karın büyüklüğü

Şişmiş, gerilmiş veya parlak bir cilde sahip bireyler veya şişkin bölgede baskıdan sonra çukurlaşma meydana geliyorsa ileri tetkik ve tedavi için bir sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir. Ödem belirtileri varsa ve aşağıdaki şikayetlerden bir ya da birkaç tanesi varsa hemen acil yardım istenmelidir:

• Nefes darlığı
• Solunum güçlüğü
• Göğüs ağrısı

Bu belirtiler hızlı tedavi gerektiren akciğer ödemine işaret ediyor olabilir. Uzun süreli hareketsiz kalınması durumlarında ortaya çıkan ve geçmeyen bacak ağrıları ve şişliklerin görüldüğü durumlarda ise derin ven trombozundan şüphelenilmelidir. Derin ven trombozu (DVT) bacaklarda bulunan derin yerleşimli toplardamarlarda kan pıhtısı varlığına denir. DVT akciğer embolisi gibi hayatı tehdit edici komplikasyonlara neden olabileceği için acilen tedavi gerektiren bir sağlık sorunudur.

Ödem nasıl anlaşılır?

Ödeme neyin neden olabileceğini anlamak için, doktor öncelikle hastanın şikâyetleri ve tıbbi geçmişi hakkında sorular sorar. Daha sonra fizik muayene yaparak altta yatan nedeni saptamaya çalışır. Genellikle öykü ve fizik muayene tanı için yeterlidir. Bazı durumlarda kesin tanı için röntgen filmi, ultrason muayenesi, manyetik rezonans görüntüleme, kan testleri veya idrar analizi gibi görüntüleme yöntemleri ve kan testleri gerekli olabilir.

​​​​​​Ödem tedavisi nasıl yapılır?

Hafif ödem genellikle kendi kendine geçer. Etkilenen uzvun kalp seviyesinden yukarıda tutulması ile süreci hızlandırmak mümkündür. Daha şiddetli ödem varlığında ise diüretik adı verilen ve vücudun idrar yoluyla vücutta biriken aşırı sıvıyı atmasına yardımcı olan ilaçlarla tedavi edilebilir. Fakat bu ilaçlar yan etkilere neden olabileceği için hastanın genel sağlık durumu göz önüne alınarak kullanılır. Bu ilaçlar kısa vadeli çözüm sunar. Kalıcı tedavi için ödeme neden olan faktörün belirlenip ortadan kaldırılması gerekir. Örneğin ilaç kullanımı nedeniyle ödem gelişmişse bunların kesilerek başka ilaçların başlanması gerekebilir.

Ödemenin azalması ve tekrar etmemesi için doktora danışarak evde bazı uygulamalar yapılabilir. Bu uygulamalardan bazıları;

• Ödemden etkilenen bacak ya da kol kaslarının hareket ettirilmesi ve kullanılması fazla sıvının kalbe doğru geri pompalanmasına yardımcı olabilir.
• Vücudun şişmiş kısmını, günde birkaç kez kalp seviyesinin üzerinde tutmak yardımcı olabilir. Bazı durumlarda etkilenen vücut kısmının uyku sırasında  yükseltilmesi bir seçenek olabilir.
• Etkilenen bölgeye sert fakat ağrılı olmayan bir basınç kullanarak kalbe doğru masaj uygulamak  fazla sıvının hareket etmesine yardımcı olabilir.
• Uzuvlarda gelişen ödemin tedavisinden sonra tekrar sıvı birikimini engellemek için kompresyon çorabı, eldiven ya da kolluk kullanımı fayda sağlayabilir.
• Tuz sıvı tutulumunu artırarak ödemi şiddetlendirebilir. Bu sebeple tuz alımının azaltılması ödemi. kontrol altına almada etkili olabilir.

Ödem atıcı yiyecekler nelerdir?

Altta yatan ciddi bir hastalıktan kaynaklanmayan hafif ödem varlığında çeşitli ödem atıcı yiyecekler tüketmek şişliğin hafiflemesine yardımcı olabilir. Ödem söktürücü besinlerden bazıları aşağıda sıralanmıştır;

• Magnezyum açısından zengin besinler: Magnezyum alımını artırmak, vücudun su tutma oranını düşürmede etkilidir. İyi magnezyum kaynakları fındık, kepekli tahıllar, bitter çikolata ve yapraklı, yeşil sebzeleri içerir.
• B6 vitamini bakımından gıdalar: Çalışmalarda B6 vitamininin, premenstrual sendromu olan kadınlarda su tutulumunu azalttığı gösterilmiştir. B6 vitamini açısından zengin besinler arasında muz, patates, ceviz ve et bulunur.
• Bol miktarda potasyum içeren besinler: Potasyum, sodyum seviyesini düşürerek ve idrar üretimini artırarak su tutulumunu azaltır. Muz, avokado ve domate, potasyum içeriği yüksek gıdalara örnektir.
• Doğal idrar sökücü bitkiler: Karahindiba, doğal idrar söktürücü olarak kullanılan bir bitkidir. Özellikle bir yaprak özü olarak tüketildiğinde suyun tutulmasını azaltmaya yardımcı olur.

Kaynak Bilgisi : MedicalPark