Günlük hayatımızı etkileyen çeşitli sağlık sorunları dolayısıyla sağlık kuruluşlarına başvurduğumuzda, muayene sonrası genellikle rutin olarak kan tetkikleri istenir. Bu kan tetkikleri arasında özellikle tam kan sayımı veya hemogram denilen tetkik öne çıkar. Tam kan sayımı, kan içerisinde yer alan eritrosit, lökosit ve platelet gibi kan hücreleri ile bazı biyokimyasal parametrelerin hesaplandığı kıymetli bir testtir. Hematolojik hastalıklar başta olmak üzere, hemen her sağlık sorununun tetkik ve incelemesinde sıklıkla başvurulan vazgeçilmez bir kan tahlilidir. Tam kan sayımında belirtilen parametreler RDW, HGB, HCT gibi çeşitli kısaltmalarla ifade edilir. Bu parametrelerden biri de MCH değeridir.

MCH nedir?

İngilizce “mean corpuscular hemoglobin” veya “mean cell hemoglobin” ifadelerinin kısaltması olan MCH; “ortalama eritrosit hemoglobin” değeri olarak çevrilebilir. Eritrosit dediğimiz hücre, kandaki kırmızı kan hücrelerini ifade eder. Eritrositler, bünyesinde barındırdığı hemoglobin adı verilen demir içerikli proteinleri sayesinden akciğerlerimizden aldığımız oksijenin vücudun geride kalan dokularına taşınmasını sağlar. Aynı şekilde vücutta üretilen karbondioksit gibi zararlı gazların da taşınarak akciğerlerden atılmasına yardımcı olur.

İşte MCH değeri, eritrosit hücrelerindeki hemoglobin miktarı hakkında bilgi verir. Bu sayede kırmızı kan hücrelerinde yeterli oranda hemoglobin olup olmadığı ve vücuttaki toplam hemoglobin miktarı gibi kıymetli bilgiler sağlar. Normalde, her bir kırmızı kan hücresi eşit miktarda hemoglobin içermez. Bu nedenle mikroskop altında bakıldığında hücrelerin ne oranda hemoglobin içerdiğine dair fikir elde etmek zordur. Tam kan sayımı tetkiki, kandaki hücrelerin ayrı ayrı hemoglobin yoğunluğunu ölçerek ortalama bir değer olan MCH değerini verir.

MCH normal değer aralıkları nedir?

Sağlıklı bireylerde MCH değeri 27 – 31 pg olarak hesaplanmıştır. Bu değer temelde kemik iliğinde üretilen kırmızı hücre boyutuna, kırmızı hücre miktarına ve vücuttaki toplam demir miktarına bağlı olarak oluşur. Bunları etkileyebilecek her tür sağlık sorunu dolayısıyla MCH değerini etkiler.

MCH düşüklüğü ne anlama gelir?

Eğer bir bireyde MCH değeri belirtilen referans aralığından düşükse, kişide kırmızı kan hücresinin üretiminden veya vücuttaki demir miktarıyla alakalı bir sorunun varlığından bahsedilebilir. Bu, düşük MCH kırmızı kan hücrelerinde düşük miktarda hemoglobin olduğu anlamına gelir. Düşük hemoglobin ise kırmızı kan hücrelerinin daha soluk ve küçük olmasına neden olur. Bir başka deyişle, vücutta hemoglobin üretimi veya miktarında bir azalma söz konusu olduğunda, kırmızı kan hücreleri küçülür ve solar. Klinikte, kan tetkikinde bunu MCH düşüklüğü olarak gözlemleriz.

Bu bilgiler doğrultusunda, hemoglobinin üretimini ve miktarını azaltan hastalıkları şöyle sıralayabiliriz:

• Demir eksikliği anemisi: Demirin vücuda alınmasına yetersizlik söz konusu olduğunda hemoglobin üretimi aksayarak kan hücrelerindeki hemoglobin miktarında azalmaya neden olur.
• Kan kayıpları: Vücuttan ani veya kronik olarak kan kaybedilmesi, hemoglobin ve demir kaybına neden olduğundan MCH düşüklüğüne neden olur. Özellikle, cerrahi işlemler sonrasında, travma durumunda veya gizli kanama odakları varlığında söz konusudur.
• Kronik hastalık anemisi: Çeşitli kronik hastalıkların seyri esnasında (böbrek hastalıkları, romatolojik rahatsızlıklar, bazı hormonal hastalıkları vs.) vücuttaki demir metabolizması olumsuz etkilendiğinden kan hücresi üretimi bozularak MCH düşüklüğü meydana gelebilir.
• Sideroblastik anemiler: Seyrek görülen bazı durumlarda, kalıtsal veya edinsel sebeplerle kan hücrelerindeki hemoglobin proteininin yapısına girmesi gereken demir molekülünün metabolizmasındaki aksamalara bağlı olarak, sideroblastik anemi hastalıkları meydana gelebilir. Bu durumlarda da MCH değeri düşük izlenebilir.
• Genetik temelli anemiler: Özellikle Akdeniz anemisi (talasemi) gibi genetik hematolojik hastalıklarda hemoglobinin yapısı bozuk olduğundan miktarında da düşüklük olabilir.
• Kurşun, alüminyum gibi maddelerle zehirlenme: Hemoglobinin üretim aşamasında bozulmalara sebep verdikleri için bazı maddelerle zehirlenmelerde MCH düşebilir.

MCH düşüklüğünde hangi belirtiler olur?

MCH düşüklüğü genellikle rutin tetkikler sırasında rastlantısal olarak saptanır. Bununla birlikte, sıklıkla demir eksikliği anemisiyle ilişkili olduğundan, klinikte meydana getirebileceği belirtiler de bu çerçevede görülür. Bu belirtileri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Ciltte solukluk
• Halsizlik – yorgunluk
• Çarpıntı
• Huzursuzluk
• İştahsızlık
• Saçlarda dökülme
• Çocuklarda dikkatsizlik ve konsantrasyon güçlüğü
• Özellikle çocuklarda, çok ağlama ve katılma nöbetleri
• Tırnaklarda kırılmaya yatkınlık veya şekil bozukluğu

MCH yüksekliği ne anlama gelir?

Tıpkı MCH düşüklüğü gibi, referans değerin üzerindeki MCH değerleri de çeşitli sağlık sorunlarına işaret edebilir. Bu durumda kırmızı kan hücrelerinde olması gerekenden daha yoğun şekilde hemoglobin miktarı tespit edilir. Genellikle, kırmızı kan hücrelerinin boyutunun arttığı (makrositer) durumlarda MCH yüksekliğine rastlanır. Bu rahatsızlıkları şöyle sıralayabiliriz:

• B12 vitamini veya folik asit eksikliği: Çeşitli vitaminlerin eksikliği söz konusu olduğunda, kırmızı kan hücrelerinin üretim aşamaları olumsuz etkilenir ve daha büyük boyutta, şekil bozukluğuna sahip hücreler üretilir (megaloblastik anemi). Bu durumda MCH yüksek saptanabilir.
• Alkol kullanımı: Kronik alkol tüketimi kanda etanol miktarının artmasıyla orantılı olarak kan hücrelerinde boyut ve şekilde bozulmalara yol açarak MCH değerini artırabilir.
• Herediter sferositoz gibi genetik temelli anemiler: Bazı genetik anemi türlerinde kan hücrelerinin yapısal proteinleri bozulduğundan boyutları artar ve MCH değeri yükselir.
• Hemoglobin hastalıkları: Özellikle Akdeniz ülkelerinde sık görülen orak hücreli anemi gibi hemoglobin kaynaklı hematolojik hastalıklarda yüksek MCH değerleri ölçülebilir.
• Bazı ilaç tedavileri: Özellikle hidroksiüre gibi kemoterapi ilaçları, epilepsi tedavisinde kullanılan ilaçlar ile HIV enfeksiyonunun tedavisinde kullanılan ilaçların yan etkisi olarak kan hücrelerinde bozulmalara bağlı MCH yüksekliği tespit edilebilir.

MCH yüksekliğinde hangi belirtiler olur?

MCH düşüklüğü gibi, yüksek MCH değerleri de sıklıkla belirti vermez. Ancak MCH yüksekliği sıklıkla B12 vitamini veya folik asit eksikliği ile meydana gelen megaloblastik anemilerle ilişkili olduğundan, neden olduğu klinik belirtiler de bu çerçevede ele alınabilir. Bu belirtileri şöyle özetleyebiliriz:

• Halsizlik – yorgunluk
• Ciltte solukluk
• İştahsızlık ve kilo kaybı
• Tırnaklarda kırılganlık
• Çarpıntı
• İshal
• Nefes darlığı
• Konsantrasyonda azalma ve dikkat eksikliği
• Unutkanlık

MCH düşüklüğü veya yüksekliğinde ne yapılır?

MCH değeri tek başına bir hastalık tanısı koydurmaz. Ancak tam kan sayımı tahlilinde elde edilen diğer parametrelerle birlikte değerlendirildiğinde çok yararlı klinik bilgiler verir. Bu anlamda, bir kişide kansızlık tespit edildiğinde MCH değeri, hangi türde bir aneminin söz konusu olduğu hususunda hekimi yönlendirerek doğru tedavinin planlanmasında kritik rol oynar.

Eğer MCH düşüklüğüne eşlik eden demir eksikliği anemisi tespit edildiyse vücuda demir takviyesi yapılır. Kan kaybı kaynaklı görülen MCH düşüklüklerinde, kanama odağı varlığı araştırılır ve tespit edilen odaklarda kanama kontrolü hedeflenir. Kronik hastalık anemisine bağlı MCH değerinde azalma durumunda altta yatan hastalığın tedavisi amaçlanır.

MCH yüksekliği ile ilişkili vitamin eksikliklerinde, vitaminin takviyesine başlanırken, alkol kullanımı ile ilişkili durumlarda alkolün bırakılmasına yönelik planlamalar yapılır. Genetik temelli diğer hastalıklarda ise ilaç tedavisi odaklı bir yaklaşım belirlenir.

Tam kan sayımı testinizde MCH gibi parametrelerinizde referans değerin dışında bir ölçüm saptandıysa, uzman bir hekimin yer aldığı en yakın sağlık kuruluşuna başvurarak sağlık durumunuzla ilgili bilgi alabilirsiniz. Sağlıklı günler dileğiyle.

Kaynak Bilgisi : MedicalPark