Diğer adları : Dopamin Adrenalin Noradrenalin Serbest İdrar Katekolaminleri
Resmi adı : Katekolaminler, Plazma ve İdrar

Niçin Testi Yaptıracaksınız?
Feokromositoma veya başka nöroendokrin tümörlerin tanısını koymaya veya bu tanıları dışlamaya yardımcı olmak için katekolaminlere bakılır.

Ne Zaman Testi Yaptıracaksınız?
Kalıcı veya aralıklı yüksek kan basıncı, şiddetli baş ağrıları, kalp hızında artış ve terleme gibi artmış kateşolamin salımı belirtileriniz varsa bu test yapılır.

Gerekli Numune Nedir?
Bir kol damarından alınan kan numunesi veya 24 saatlik idrar numunesine gerek vardır.

Test için Hazırlık Gerekir mi?
Bu testler belli bazı ilaçlar, besinler ve streslerden olumsuz etkilenmektedir. Doktorunuza almakta olduğunuz ilaçlar hakkında bilgi veriniz ve numune toplamadan önce kaçınacağınız hususlara ilişkin direktiflere uyunuz.

Ne test edilmektedir?
Katekolaminler böbrek üstü bezlerinin iç katmanı olan böbrek üstü bezi medullasında üretilen benzer hormonlar grubudur. Böbrek üstü bezleri her bir böbreğin üstünde yerleşik küçük üçgen şeklinde organlardır. Birincil katekolaminler dopamin, epinefrin (adrenalin) ve noradrenalindir. Fiziksel veya duygusal strese cevaben bu hormonlar kan dolaşımına salınırlar. Beyin içine sinir uyarılarını iletir, kan şekeri ve yağ asidi salımını artırarak enerji sağlar, bronşiyolleri (soluk borucuklarını) ve gözbebeklerini genişletir. Noradrenalin de kan damarlarını daraltır, kan basıncını artırır. Adrenalin kalbi hızlandırır ve metabolizmayı artırır. İşlevlerini tamamladıktan sonra hormonlar etkin olmayan bileşiklerine metabolize olur. Dopamin homovanillik aside (HVA) dönüşür, noradrenalin normetanefrin ve vanililmandelik aside (VMA) parçalanır, adrenalin metanefrin ve VMA’ya dönüşür. Her iki hormon ve metabolitleri idrarla atılır.

Normalde katekolaminler ve metabolitleri vücutta küçük, değişken miktarlarda bulunmakla birlikte stres atağından hemen sonra veya sırasında hatırı sayılır derecede artar. Ancak feokromositomalar ve başka nöroendokrin tümörler bol miktarda katekolamin üretebilerek kan ve idrarda hormonlar ve metabolitlerinin konsantrasyonlarını büyük ölçüde artırırlar. Bu durum kalıcı veya belli aralıklarla tekrarlanan hipertansiyon krizlerine ve şiddetli baş ağrılarına neden olabilmektedir. Katekolamin salımının diğer semptomları çarpıntıları, terleme, bulantı, kaygılanmalar, el ve bacaklarda karıncalanmaları içrmektedir.

Feokromositomaların yaklaşık % 90’ı böbrek üstü bezleri içinde yerleşiktir. Çok azı kötü huyludur.Çoğu iyi huylu olup büyümeye devam etmelerine rağmen ilk yerleşimlerinin ötesine yayılmazlar. Tedavi edilmeden bırakıldıklarında tümör büyüdükçe semptomlar kötüleşebilir. Zamanla feokromositomanın neden olduğu hipertansiyon böbrekler ve kalbe zarar verebilir, hastanın inme veya kalp krizi riskini artırabilir.

Feokromositomaların belirlenmesine yardımcı olması için idrar ve plazma kateşolamin testleri kullanılabilir. İyileştirilebilir bir hipertansiyon formuna neden olduklarından bu seyrek görülen tümörlere tanı koyup tedavi etmek önemlidir. Olguların çoğunda tümörler cerrahi yolla çıkartılabilir ve/veya üretilmekte olan katekolaminlerin miktarını anlamlı derecede azaltmak, eşlik eden belirtiler ve komplikasyonları hafifletmek veya ortadan kaldırmak için tedavi edilebilir.

Katekolamin testi plazma veya idrardaki adrenalin, noradrenalin ve dopamin miktarlarını ölçer. Plazma testi numune alındığı anda kanda mevcut hormon miktarını , idrar testi ise 24 saatlik dönemde idrarla atılan miktarı ölçer.

Test için numune nasıl toplanır?
Yirmi dört saatlik idrar toplanması için 24 saat boyunca idrarınızın tümüyle saklanması gerekir. Bu süre içinde numunenin soğutucuda saklanması önemlidir.

Kolunuzun bir damarına iğne batırarak plazma katekolaminleri için kan örneği alınır. Numunenin nasıl toplanacağına ilişkin hususlar hakkında bir miktar anlaşmazlık mevcut olmasına rağmen numune toplanmadan önce yatıp 15-30 dakika sakince dinlenmeniz istenebilir. Siz yatarken kan numuneniz alınabilir. Başka koşullarda numune toplanmadan önce çok az dinlendikten sonra veya hiç dinlenmeden dik durumda oturabilirsiniz.

Numunenin kalitesinden emin olmak için herhangi bir test hazırlığına gerek var mı?
Hem kan hem de idrar katekolaminleri belli bazı ilaçlar, besin maddeleri ve streslerden etkilenmektedir. Almakta olduğunuz ilaçlar hakkında doktorunuza bilgi verin, uygun numune koleksiyonunu sağlamak için size verilen direktiflere uyun.

Nasıl kullanılır?
Katekolamin testleri olarak belirti veren hastalarda feokromositomaları saptamak ve dışlamaya yardımcı olmak için kullanılmaktadır. Feokromositoma saptandığı ve çıkartıldığında tedavinin etkinliğini ve nüksleri izlemeye yardımcı olmak için de bu testler istenebilmektedir. Plazma testi en çok inatçı hipertansiyon olgusunda veya hasta halen hipertansiyon atağı geçirirken yararlı olmaktadır.Bunun nedeni hormonların kanda sabit durmaması, vücut tarafından kullanılması, metabolize edilmesi ve/veya atılmasıdır. İdrar katekolamin testi 24 saatte salınan toplam katekolamin miktarını ölçmektedir. Bu süre sırasında hormon düzeyleri önemli derecede değiştiğinden idrar testi, kan testiyle gözden kaçan aşırı üretimi saptayabilmektedir. Aşırı miktarlarda katekolaminler ve metabolitlerini belirlemek için plazma ve idrar testleri birlikte veya tek tek istenebilmektedir.

Bu testler ilaçlar, besinler ve streslerden olumsuz etkilendiğinden belli bir sayıda yalancı pozitif sonuçlar oluşacaktır. Bu nedenle toplum genelinin taranması için katekolamin testi önerilmemektedir. Doktorlar hastaların stresleri ve diyetlerini değerlendirerek sıklıkla pozitif sonucun nedenini araştıracak, etkileri değiştirmeye veya minimal düzeye indirmeye çalışacak ve daha sonra testi tekrarlayarak başlangıçtaki bulguları doğrulayacaktır.

Belirtileri olmayan bir asemptomatik kişide başka bir amaçla yapılan tarama sırasında böbrek üstü bezi veya nöroendokrin tümör saptandığında veya hastanın öz ve soygeçmişinde güçlü feokromositoma kanıtları varsa ara sıra bu testler istenebilir.

Ne zaman istenir?
Doktor, hastanın ya feokromositoması olduğundan kuşkulandığında veya bu olasılığı dışlamak istediğinde bu testi isteyebilir. Hastada baş ağrıları, terleme, ateş basması ve hızlı kalp atımları gibi belirtilerle birlikte kalıcı veya yinelenen hipertansiyon varlığında doktor bu testi isteyebilir. Klasik tedavilere dirençli feokromositoma hastaları gibi tedaviye yanıt vermeyen hastada da bu test istenebilir.

Tesadüfen bir böbrek üstü bezi tümörü saptandığında veya hastanın ailesinde feokromositoma olguları varsa ara sıra bu test istenebilir. Hasta daha önce feokromositoma için tedavi edilmişse bir takip testi olarak kullanılabilir.

Test sonucu ne anlama gelir?
Katekolamin testi birçok dış etkiye duyarlı olduğu ve feokromositomalar seyrek görüldüğü için doktor, bu testle gerçek pozitiflerden çok daha fazla sayıda yalancı pozitif sonuçlar görebilir. Belirtileri olan hastanın kan ve/veya idrarında bol miktarda katekolaminler varsa ileri araştırmalara gerek vardır. Ciddi rahatsızlıklar ve stresler katekolamin düzeylerinde geçici olarak orta-büyük ölçekli artışlara neden olabilmektedir. Doktorlar hastayı fizik kondisyon, duygusal durum, ilaç tedavileri ve diyetle birlikte bir bütün olarak değerlendirmelidir. Olumsuz etkileyen maddeler ve/veya rahatsızlıklar saptanıp giderildiğinde doktor sıklıkla hastayı yeniden test ederek katekolaminlerin hâlâ yüksek düzeylerde olup olmadığını belirleyecektir. Doktor bulguları ve tümörü (tümörleri) bulmaya yardımcı olmak için MRG gibi görüntüleme testlerini doğrulamaya yardımcı olma amacıyla kan ve/veya idrar metanefrin testini isteyebilir.

Daha önce feokromositoma geçirmiş hastada düzeyler yükselirse, olasılıkla ya tedavi tam olarak etkili olmamış veya tümör nüksetmektedir.

Hem plazma hem de idrar katekolamin konsantrasyonları normalse o hastanın feokromositomalı olması mümkün değildir. Feokromositomalar mutlaka sabit hızda katekolaminler salgılamaz. Hasta yakın zamanda hipertansiyon krizi geçirmemişse, feokromositoma mevcut olsa bile plazma ve idrar katekolaminleri normal veya normale yakın düzeylerde olabilir.

Bilmem gereken başka bir şey var mı?
Plazma ve idrar katekolamin testleri feokromositomaların saptanması ve tanı konmasına yardımcı olabilirse de, doktora tümörün nerede olduğu, birden fazla sayıda tümör olup olmadığı, tümörün iyi huylu (çoğu iyi huylu olmasına rağmen) olup olmadığını söyleyemez. Üretilen katekolaminlerin miktarı mutlaka tümörün büyüklüğüyle orantılı olmaz. Bu üretim tümör dokusunun fiziksel özelliğidir. Üretilen katekolaminlerin toplam miktarı, tümörün büyüdükçe artma eğilimi gösterecektir.

Katekolamin testlerine çeşitli ilaçlar müdahale edebilmektedir. Reçetelendirilmiş herhangi bir ilacı kesmeden önce doktorunuzla konuşmanız çok önemlidir. Olumsuz etkileyen maddeler ve ilaç tedavilerini tanımlamak hangisinin güvenle kesileceği ve sağlığınız için hangisine devam etmeniz gerektiği konusunda doktorunuz sizinle birlikte çalışacaktır. Katekolamin testlerine müdahale edebilen maddelerden bir bölümü: asetaminofen, aminofilin, amfetaminler, iştah baskılayıcıları, kahve, çay, başka kafein cinsleri, kloral hidrat, klonidin, deksametazon, diüretikler, adrenalin,etanol (alkol) , insülin,imipramin, lityum, metildopa (Aldomet), MAO (monoamino oksidaz ) inhibitörleri, nikotin, nitrogliserin, burun damlaları, propafenon ( (Rythmol), rezerpin, salisilatlar, teofilin, tetrasiklin, trisiklik antidepresanlar ve vazodilatörler. Bu ilaçların katekolamin sonuçları üzerine etkileri hastadan hastaya farklı olacağı gibi sıklıkla öngörülemez.

Feokromositomanın oluşmasını önlemenin bir yolu var mı?
Yoktur. Olumsuz faktörler saptanabilir ve ortadan kaldırılabilirse de, önlenemez. Olguların çoğunda tümör iyi huylu olduğundan bir kez çıkartıldığında yeniden nüksetmeyecektir.

Gerçekten 24 saat idrar toplamak gerekir mi ?
Evet. Doğru test sonuçları için idrar numunelerinin tümüyle toplanması gerekir. Katekolaminler değişik zamanlarda salındığından analize alınmamış bir numune en çok hormon içeren bir numune olabilir.

Zihinsel durumum gerçekten test sonuçlarımı olumsuz etkileyebilir mİ?
Katekolaminler strese cevaben böbrek üstü bezlerinden salgılandığından test sonuçları olumsuz etkilenebilmektedir. Kaygılı veya korkmuş iseniz katekolamin konsantrasyonlarınız artabilir.

Kaynakça : labtestsonline