İlik nakli nasıl yapılır?

Kemik iliği nakli, hasarlı veya hastalıklı kemik iliğini değiştirmek için vücuda sağlıklı kan yapan kök hücreleri yerleştiren bir prosedürdür. Kemik iliğinin çalışmadığı ya da yeterli miktarda sağlıklı kan hücresi üretemediği durumlarda, kemik iliği nakli gerekir. Kemik iliği nakilleri, otolog ve allojenik olmak üzere iki çeşittir. İnsanın kendi vücudundan hücrelerin kullanıldığı nakillere otolog, bir vericiden ya da donörden hücre alınan nakillere allojenik nakil denir. Bu yazıda sizler için her iki tip naklin nasıl gerçekleştirildiği derlenmiştir.

Otolog kök hücre nakli

Otolog kök hücre nakli, hastalıklı veya hasarlı kemik iliğini değiştirmek için vücuttaki sağlıklı kan kök hücrelerini kullanır. Kök hücre nakli sırasında, insanın kendi vücudundaki hücreleri kullanmanın, başka birinden gelen kök hücreleri kullanmaya göre, bazı avantajları vardır. Örneğin; otolog kök hücre nakillerinde nakil edilen hücreler ile vücudun kendi hücreleri arasında uyumsuzluk problemi yaşanmaz.

Otolog kemik iliği nakli ancak, vücut yeterince sağlıklı kemik iliği hücresi üretiyorsa bir seçenek olabilir. Bu hücreler toplanıp, dondurulur ve daha sonra kullanılmak üzere saklanabilir. Otolog kök hücre nakilleri genellikle yüksek dozlarda kemoterapi ve radyasyona ihtiyaç duyan insanlarda kullanılır. Otolog kök hücre nakli hasarlı kemik iliğinin yerini almaya yardımcı olur.

Otolog kök hücre nakli çoğunlukla aşağıdaki durumları tedavi etmek için kullanılır:

• hodgkin lenfoma
• miyelom
• non-Hodgkin lenfoma
• plazma hücre bozuklukları

Allojenik kök hücre nakli

Allojenik kök hücre nakli, hastalıklı veya hasarlı kemik iliğini değiştirmek için bir donörden alınan sağlıklı “kan kök hücrelerini” kullanır. Allojenik kök hücre nakline allojenik kemik iliği nakli de denir.

Bağışçı; aile üyesi, tanıdık veya yabancı biri olabilir. Allojenik kök hücre naklinde kullanılan hücreler aşağıdaki gibi farklı bölgelerden toplanabilir:

• donörün kanından
• donörün kalça kemiği içindeki kemik iliğinden
• bağışlanan göbek kordon kanından

Allojenik kök hücre nakli yapılmadan önce, hastalıklı hücreleri yok etmek ve vücudu verici hücreler için hazırlamak amacıyla yüksek dozlarda kemoterapi veya radyasyon tedavisi alınır. Bir allojenik kök hücre nakli, aşağıdakiler dahil olmak üzere çeşitli hastalıkları olan kişiler için bir seçenek olabilir:

• akut lösemi
• adrenolökodistrofi
• aşırı kansızlık
• kemik iliği yetmezliği sendromları
• kronik lösemi
• hemoglobinopatiler
• hodgkin lenfoma
• bağışıklık yetersizlikleri
• doğuştan metabolizma hataları
• multipl miyelom
• miyelodisplastik sendromlar
• nöroblastom
• non-Hodgkin lenfoma
• plazma hücre bozuklukları
• POEMS sendromu
• birincil amiloidoz

İlik nakli nasıl yapılır?

PRETRANSPLANT TESTLERİ VE PROSEDÜRLERİ

Kemik iliği nakli olmadan önce hastanın genel sağlık durumunu değerlendirmek ve nakil için fiziksel olarak hazır olduğundan emin olmak için bir dizi test ve prosedür uygulanır. Değerlendirme birkaç gün veya daha uzun sürebilir. Bunun haricinde, bir cerrah veya radyolog uzun, ince bir tüpü (intravenöz kateter) göğüste veya boyunda yer alan büyük bir damara yerleştirir. Kateter, tedavi süresince genellikle yerinde kalır. Nakil ekibi, nakledilen kök hücreleri, ilaçları ve kan ürünlerini vücuda vermek için bu katateri kullanacaktır.

OTOLOG NAKİL İÇİN KÖK HÜCRE TOPLANMASI

İnsanın kendi hücrelerinin kullanıldığı (otolog nakil) bir nakil planlanıyorsa, kan kök hücrelerini toplamak için aferez adı verilen bir prosedür uygulanır. Aferezden önce, kök hücre üretimini arttırmak ve kök hücreleri, toplanabilmeleri için dolaşımdaki kana taşımak amacıyla, günlük olarak büyüme faktörü enjeksiyonları uygulanır.

Aferez sırasında, bir damardan kan alınır ve özel bir makine içerisinde dolaştırılır. Makine, kanı kök hücreler de dahil olmak üzere, farklı kısımlara ayırır. Kök hücreler toplanıp, nakil sırasında kullanılmak üzere dondurulur. Kalan kan vücuda geri gönderilir.

ALLOJENİK NAKİL İÇİN KÖK HÜCRELERİN TOPLANMASI

Bir donörden (allojenik transplant) alınan kök hücreleri kullanan bir nakilde, uygun bir donör araştırılır ve bulunduğunda, kök hücre toplanması için prosedürler uygulanır. Kök hücreler donörün kanından veya kemik iliğinden gelebilir. Nakil ekibi hastanın durumuna göre hangisinin daha iyi olduğuna karar verir.

Başka bir tür allojenik nakil, göbek kordonlarındaki kök hücreleri kullanır (kordon kanı nakli). Anneler bebeklerinin doğumundan sonra göbek bağlarını bağışlamayı seçebilirler. Bu kordonlardan gelen kan dondurulur ve bir kemik iliği nakli gerekene kadar kordon kanı bankasında saklanır.

HAZIRLIK YA DA ŞARTLANDIRMA SÜRECİ

Ön nakil testleri ve prosedürleri tamamlandıktan sonra, şartlandırma rejimi olarak bilinen bir işleme başlanır. Şartlandırma sırasında aşağıdaki durumları sağlamak için kemoterapi veya radyasyon uygulanır:

• Kanserli hücreleri yok etmek
• Bağışıklık sistemini baskılamak
• Kemik iliğini yeni kök hücreler için hazırlamak

Alınacak olan şartlandırma rejim; hastalığa, genel sağlığa ve planlanan nakil türü gibi bir dizi faktöre bağlıdır.

Kemik iliği nakli sırasında neler gerçekleşir?

Kemik iliği nakli şartlandırma işlemini tamamladıktan sonra gerçekleşir. Nakil gününde kök hücreler, kataterden vücuda verilir. Nakil ağrısızdır ve işlem sırasında hasta uyutulmaz.

Kemik iliği nakli sonrası

Yeni kök hücreler vücuda girdiğinde, kandan kemik iliğine seyahat ederler. Zamanla çoğalırlar ve yeni, sağlıklı kan hücreleri yapmaya başlarlar. Vücuttaki kan hücrelerinin sayısının normale dönmesi, genellikle birkaç hafta sürerken, bazı insanlarda daha uzun sürebilir.

Kemik iliği nakli yaptıktan sonraki gün ve haftalarda, hastanın durumunun yakından takip edilmesi önemlidir. Bunun için hastaya bir takım kan ve benzeri testler uygulanabilir. Bulantı ve ishal gibi komplikasyonlar gözlenebilir ve bunları iyileştirmek için ilaç kullanılması gerekebilir.

Kemik iliği naklinden sonra, yakın tıbbi bakım altında kalınması gerekir. Enfeksiyon veya başka komplikasyonlar yaşanırsa, birkaç gün veya bazen daha uzun süre hastanede kalmak gerekebilir.

Kemik iliği sağlıklı hücreleri kendi başına yeteri kadar üretmeye başlayıncaya kadar, hasta periyodik olarak kırmızı kan hücreleri ve trombosit transfüzyonuna ihtiyaç duyabilir.

Nakilden aylar veya yıllar sonra bile, hastalar enfeksiyon veya diğer komplikasyonlar açısından daha yüksek risk altında olabilir. Geç komplikasyonları izlemek için periyodik yaşam boyu takip randevuları alınması gerekir.

Nakilden sonra dikkat edilmesi gerekenler

Kemik iliği nakli bir donörden (allojenik nakil) kök hücreler kullanıyorsa, doktorlar Graft-versus-Host Hastalığı (GVHD)’nı önlemek için bağışıklık sisteminin reaksiyonunu (immünosüpresif ilaçlar) azaltan ilaçlar reçete edebilir. Nakil işleminden sonra bağışıklık sisteminin iyileşmesi zaman alır. Bu süre zarfında, enfeksiyonları önlemek için de ilaçlar verilebilir.

Kemik iliği naklinden sonra, sağlıklı kalmak ve aşırı kilo alımını önlemek için diyet ayarlaması yapılması gerekebilir. Beslenme uzmanı (diyetisyen) ve nakil ekibinin diğer üyeleri, ihtiyaçları karşılayan ve yaşam tarzını tamamlayan sağlıklı bir beslenme planı oluşturmak için hasta ile birlikte çalışır. Önerilerden bazıları şunları içerebilir:

• Gıda kaynaklı enfeksiyonları önlemek için gıda güvenliği talimatlarını takip etmek
• Sebzeler de dahil olmak üzere çok çeşitli sağlıklı yiyecekler yemek; meyveler; kepekli tahıllar; yağsız et, kümes hayvanları ve balık; baklagiller; ve zeytinyağı gibi sağlıklı yağlar
• Tuz alımını sınırlama
• Alkolü kısıtlama
• Bir grup immünosüpresif ilaç (kalsinörin inhibitörleri) üzerindeki etkileri nedeniyle greyfurt ve greyfurt suyundan kaçınmak

Kemik iliği nakli sonrasında düzenli fiziksel aktivite; kiloyu kontrol etmeye, kemikleri güçlendirmeye, dayanıklılığı artırmaya, kasları güçlendirmeye ve kalbi sağlıklı tutmaya yardımcı olur.

Nakilden sonra kanseri önlemek için adımlar atmak daha da önemlidir. Sigara içmemek, dışarıdayken güneş koruyucu kullanmak ve doktorun önerdiği kanser taramalarını yaptırmayı ihmal etmemek gerekir.

Kemik iliği nakli sonuçları

Kemik iliği nakli bazı hastalıkları tedavi edebilir ve bazılarını remisyona sokabilir. Bazı insanlar kemik iliği transplantasyonunu birkaç yan etki ve komplikasyonla tamamlar. Diğerleri hem kısa, hem de uzun vadede çok sayıda zorlu sorunla karşı karşıyadır. Yan etkilerin şiddeti ve naklin başarısı kişiden kişiye değişir ve bazen nakilden önce tahmin edilmesi zor olabilir.

Nakil sürecinde önemli zorlukların ortaya çıkması cesaret kırıcı olabilir. Bununla birlikte, bazen nakil sürecinde çok zor günler geçiren ancak sonuçta başarılı nakillere sahip olan ve iyi bir yaşam kalitesi ile normal aktivitelere geri dönen pek çok kişinin olduğunu hatırlamak faydalı olabilir.

Sağlıklı günler dileriz.

Kaynak Bilgisi : MedicalPark