Diğer adları : A1c Hemoglobin A1c Glikohemoglobin Glukozillenmiş hemoglobin
Resmi adı : HbA1c

Niçin Testi Yaptıracaksınız?
Hastanın diyabetini takip etmek ve tedavi kararlarına yardımcı olmak ve diyabetin taranmasında kullanılır.

Ne Zaman Testi Yaptıracaksınız?
Check-up kapsamında veya diyabet belirtileriniz varsa veya ilk diyabet tanısı konduğunda istenebilir; daha sonra yılda 2-4 kez yapılır.

Gerekli Numune Nedir?
Koldaki bir venden veya parmak ucundan alınan kan örneği kullanılır.

Test için Hazırlık Gerekir mi?
Hayır

Ne test edilmektedir?
HbA1c testi son 2-3 ayda kandaki ortalama glukoz miktarını değerlendirir. Bunu, glukozile hemoglobin A1c denilen hemoglobin türevinin konsantrasyonunu ölçerek değerlendirme yapar. Hemoglobin, eritrositlerin (RBC) içinde bulunan oksijen taşıyıcı bir proteindir. Birçok normal hemoglobin tipi ve tanımlanmış birçok değişik hemoglobin türevi mevcut olmasına rağmen önde gelen formu yaklaşık % 95-98 oranıyla hemoglobin A olmaktadır. Hemoglobin A, alt bileşenlerinden biri hemoglobin A1c olmak üzere alt bölümlere ayrılabilir. Glukoz kan dolaşımına girdiğinde bir bölümü kendiliğinden hemoglobin A’ya bağlanmaktadır. Glukoza bağlı hemoglobin moleküllerine glukozile hemoglobin denmektedir. Kanda glukoz konsantrasyonu ne kadar yüksekse oluşan glukozile hemoglobin miktarı o kadar fazladır. Glukoz bir kez hemoglobine bağlandıktan sonra eritrositlerin yaşamı (normalde yaklaşık 120 gün) boyunca orada kalır. Glukoz ile hemoglobin A bileşimine HbA1c veya A1c denmektedir. Her gün HbA1c yapılır ve daha yaşlı eritrositler yavaş yavaş kandan temizlendikçe yerlerine yeni, genç eritrositler (hemoglobini glukoza bağlı olmayan) gelir.

Bu test diyabet tanısı konmuş bir kişide tedaviyi takip etmekte kullanılır. Zaman içerisinde glukoz düzeylerinin tedavi ile ne derece kontrol edilebildiğini değerlendirmeye yardımcı olur. Bazı kişilerde bu test diyabet ve diyabet öncesi taramaları ve tanısı için kullanılabilir. 2010’da Amerikan Diyabet Birliği (American Diabetes Association [ADA]) tarafından yayınlanan klinik klavuzlarda diyabet tarama ve tanısında kullanılmak üzere HbA1c testinin açlık plazma glukoz ve oral glukoz tolerans testine eklenebileceği belirtilmiştir.

HbA1c değerleri değişik birimlerle rapor edilmektedir. Geleneksel olarak ülkemizde HbA1c yüzde olarak ifade edilmektedir. Diyabet hastalarının HbA1c düzeyleri % 7’nin altında tutulması önerilmektedir. Bu öneri hâlâ doğru olmasına rağmen on yılı aşkın süredir HbA1c testini ve bildirimini standardize etme ve iyileştirmeye yönelik ulusal ve uluslararası çabalar 2007’de ADA, Avrupa Diyabet Çalışması Derneği (European Association for the Study of Diabetes) Uluslararası Klinik Kimya ve Laboratuvar Tıbbı Federasyonu [IFCC]) ve Uluslararası Diyabet Federasyonunun (International Diabetes Federation) bir uzlaşı bildirgesini yayınlamalarına yol açmıştır.

Ortak bildirge ve son zamanlarda tamamlanmış ADAG (HbA1c türevi ortalama glukoz [HbA1c-Derived Average Glucose] çalışması, kan glukoz konsantrasyonlarıyla, HbA1c arasındaki ilişkiyi ayrıntılı olarak incelemiş ve HbA1c’nin dünya ölçeğinde üç şekilde rapor edilmesi önerisini ortaya atmıştır:

yüzde olarak (Ulusal Glikohemoglobin Standardizasyon Programı ( National Glycohemoglobin Standardization Program [NGSP])
IFCC birimleri (mmol/mol)
ADAG çalışmasına göre tahmini ortalama glukoz düzeyi (eAG) baz alınarak geliştirilmiş formüle dayanan mg/dl veya mmol/l birimleri cinsinden
Bu durum diyabet hastası ve doktoru için HbA1c sonuçlarının olasılıkla hem görmeye alıştıkları yüzde cinsinden hem de evlerde kullanılan şeker takip cihazları ve laboratuvarlar tarafından bildirilen değerler ve birimler (mg/dl) cinsinden ifade edilmesi anlamı taşımaktadır.

Test için numune nasıl toplanır?
Koldaki bir venden iğneyle kan alınır veya parmağınıza ucu keskin lanset batırılarak bir damla kan alınır.

Numunenin kalitesinden emin olmak için herhangi bir test hazırlığına gerek var mı?
Test için bir hazırlık gerekmez.

Nasıl kullanılır?
Diyabetlilerde zamana yayılı kan glukoz kontrolünü takip için HbA1c testi ve eAG hesaplaması kullanılır. Diyabet hastalarının amacı kan glukoz seviyelerini mümkün olduğu kadar normale yakın düzeylerde tutmaktır. Böylece kronik olarak yüksek glukoz düzeylerinin böbrekler, gözler, kalp-damar sistemi ve sinirler gibi organlara vereceği ilerleyici hasar gibi komplikasyonların minimal düzeye indirilmesine yardımcı olunur. HbA1c testi ve eAG sonucu son birkaç ay içindeki ortalama kan glukozunun bir panoramasını verir. Diyabetinizi kontrol altına almak için uyguladığınız önlemlerin başarılı olup olmadığı veya düzeltilmesi gerektiği konusunda doktorunuz ve sizin bilgi sahibi olmanıza yardımcı olabilir.

HbA1c testi sıklıkla yeni tanı konmuş diyabetlilerin kontrol altına alınamamış kan glukoz düzeylerinin ne kadar yükseldiğini belirlemelerine yardımcı olur. Kontrol sağlanırken ve daha sonra iyi kontrol düzeyinin sağlandığını doğrulamak için yılda birkaç kez HbA1c testi istenebilir.

HbA1c testi diyabet için tarama veya tanı amacı ile kullanılır. Fakat HbA1c testi gebelerde, yakın zamanda aşırı kanaması olanlarda veya kan transfüzyonu yapılanlarda, kronik böbrek veya karaciğer hastalığı olanlarda, demir eksikliği anemisi, vitamin B12 anemisi ve hemoglobinopati gibi kan hastalığı olanlarda tanı amacı ile kullanılmamalıdır. Bu durumlar için açlık plazma glukoz veya oral glukoz tolerans testi tarama veya tanı amaçlı kullanılabilir. Ayrıca tanı veya tarama amaçlı kullanılacak HbA1c testleri sadece kabul ve standardize edilmiş laboratuvar metodlarından biri ile çalışılmalıdır. Halihazırda, hasta başı testleri (doktor muayehanesinde veya hasta başında kullanılan) ürettikleri sonuçlar açısından çok değişken olduklarından tanı amacı ile kullanılmamalıdır. Sadece tedaviyi takip etmek amacı ile kullanılabilir.

Ne zaman istenir?
Diyabetinizin tipine ve ne kadar iyi kontrol edildiğine ve doktorunuza göre HbA1c’niz her yıl 2-4 kez ölçülebilir. Amerikan Diyabet Birliği (American Diabetes Association) HbA1c’nizin yılda en azından iki kez test edilmesini önermektedir. İlk kez diyabet tanısı konan hastada veya kan glukoz kontrolü yetersizse daha sık HbA1c istenebilir.

Tanı ve tarama amaçlı olarak HbA1c testi bir check-up kapsamında veya artmış kan glukoz düzeylerinin (hiperglisemi) işaret ve belirtilerine sahip kişilerde diyabety şüphesi ile istenebilir. Örneğin:

Su içiminde artış
İdrara çıkmada artış
Yorgunluk
Görmede bozukluk
Enfeksiyonların yavaş iyileşmesi

Test sonucu ne anlama gelir?
Halen HbA1c yüzde olarak rapor edilmekte olup diyabetlilerin HbA1c’lerini % 7 altında tutmayı amaçlamaları önerilmektedir. HbA1c test sonucunuzu bildiren rapor HbA1c değerlerinize göre hesaplanmış olan tahmini ortalama kan şekeri (eAG) düzeylerini de içerebilir. eAG bildiriminin amacı HbA1c sonuçlarınızı günlük kan glukoz takip düzeyleriyle ilişkilendirmenize yardımcı olmaktır. eAG formülü HbA1c yüzde değerinizi mg/dl veya mmol/L cinsine çevirerek bu değeri evde veya laboratuvar testleriyle elde edilen kan glukoz düzeyleriniz ile karşılaştırabilmenize olanak sağlar.

Yine de eAG’nin son birkaç aydaki kan şekerinizin bir değerlendirmesi olduğuna dikkat çekilmelidir. Günde kan şekeri ölçümlerinin herhangi birine tam olarak eşit olmayacaktır.

Diyabet hastası HbA1c’sini kan glukozunda aşırı düşme (hipoglisemi) olmaksızın % 6’da tutabildiği takdirde diyabeti daha iyi kontrol altına alınmış olur. HbA1c ve eAG yükseldikçe komplikasyonların riski de artmaktadır.

Tarama ve tanıda görülebilen bazı HbA1c test sonuçları şöyledir:

Diyabet olmayanlarda: HbA1c test sonucu %4 – %6 arasındadır.
Diyabet: HbA1c düzeyi %6.5 (47 mmol/mol) veya daha yüksektir.
Diyabet öncesi (ileride diyabet gelişme riski yüksek): HbA1c düzeyi %5.7 – %6.4 (39-46 mmol/mol) arasındadır.

Bilmem gereken başka bir şey var mı?
HbA1c testi, kan glukozundaki geçici, akut artış veya azalmaları yansıtmayacaktır. “Kırılgan” diyabeti olan kişide kan glukozundaki oynamalar, HbA1c düzeyinde değişiklik göstermeyecektir.

Orak hücre hemoglobini (hemoglobin S) gibi değişik bir hemoglobin varyantına sahipseniz hemoglobin A düzeyiniz düşük çıkacaktır. Bu takdirde diyabetinizin tanı ve/veya takibinde HbA1c testinin yararlılığı kısıtlanabilir. Eğer aneminiz, hemoliziniz veya ağır kanamanız varsa test sonuçlarınız hatalı olarak düşük çıkabilir. Demir eksikliğiniz varsa HbA1c ölçümleriniz yüksek çıkabilir. Yakın zamanda kan nakli yapıldıysa HbA1c düzeyiniz hatalı olarak yüksek çıkacak (kanı koruyucu maddeler içeren çözeltiler yüksek düzeylerde glukoz içermektedir) ve 2-3 ay için kan glukoz kontrolünüzün durumunu doğru olarak yansıtmayacaktır.

Tahmini ortalama glukoz düzeyi (eAG) nasıl hesaplanır?
HbA1c sonucunuza göre eAG’yi hesaplamak için kullanılan ADAG formülü:

28.7 X HbA1c – 46.7 = eAG

Aşağıdaki örnekte HbA1c % 6 ise sonuç:

28.7 X 6 – 46.7 = 126 mg/dl

Tahmini ortalama glukoz değeri 126 mg/dl’dir.

Bunun anlamı HbHbA1c düzeyinizde her yüzde bir artışta kan glukozunuz ortalama olarak 29 mg/dl artmaktadır.

HbA1c testlerinin hepsi aynı mı?
Henüz değil. Ancak HbA1c testini standardize etmek için büyük adımlar atılmıştır. On yılı aşkın zamandan beri Ulusal Glikohemoglobin Standardizasyon Programı (National Glycohemoglobin Standardization Program) ve/veya Uluslararası Klinik Kimya ve Laboratuvar Tıbbı Federasyonunu (International Federation of Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (IFCC) gibi çeşitli ulusal ve uluslararası kuruluşlar birlikte çalışmaktadır. ADA, IFCC, Avrupa Diyabet Çalışması Derneği (European Association for the Study of Diabetes) ve Uluslararası Diyabet Federasyonunun (International Diabetes Federation) son uzlaşı bildirgesine yeni raporlama yöntemleri ve IFCC tarafından geliştirilen iyileştirilmiş yeni referans sisteminin tek geçerli ölçüm standardizasyonu olarak benimsenmesini öneren bir paragraf dahil edilmiştir. Geçmişte HbA1c testlerinde hemoglobin A’nın bir veya daha fazla sayıda glukozile altbileşenlerini ölçen farklı yöntemler kullanılmıştır. Sonuçta, kullanılan yönteme göre anlamlı derecede değişebilen HbA1c test sonuçları elde edilmiştir. IFCC yöntemi yalnızca hemoglobin HbA1c’yi ölçmektedir.

HbA1c testi uygulanmış kişiler için IFCC yönteminin kullanılıp kullanılmadığını bilmek zordur. NGSP, IFCC sistemiyle uyumlu sonuçları verebilen üreticilerin HbA1c testleri için sertifika vermektedir. Pratik olarak bunun anlamı gelecek birkaç yıl içinde bu yöntem benimsendikçe testleri hangi laboratuvara gönderilirse gönderilsin hastanın aynı veya çok benzer HbA1c sonuçları alacağı anlamı taşımaktadır.

Kaynakça : labtestsonline