HbA1C testi, diyabet hastalarının kontrolleri ve kan şekeri düzeylerinin araştırılması için yapılan taramalarda sıklıkla kullanılan bir kan testidir. Anlık kan şekeri hakkında bilgi veren parmaktan şeker ölçüm cihazları veya kan glukoz testlerinden farklı olarak geçmişe dönük belirli bir sürece ilişkin kan şekeri ortalaması hakkında bilgi verdiğinden, özellikle diyabet hastalarında tedavi ve takip sürecinin önemli bir parçasını oluşturur. HbA1C nedir sorusuna yanıt teşkil eden kandaki glikozillenmiş hemoglobinlerin ölçülmesi ile yapılan bu test diyabet hastalarında yüksek kan şekerine bağlı olarak görülebilen komplikasyonlara ilişkin risklerin araştırılması, insüline bağımlı diyabet hastalarında insülin dozunun ayarlanması gibi pek çok alanda fayda sağlamaktadır.

HbA1C testi nedir?

HbA1C kan glukoz seviyesine ilişkin 2-3 aylık ortalama düzeye ulaşılabilmesini sağlayan glikozillenmiş hemoglobin testidir. Kandaki glikozillenmiş hemoglobin seviyesinin yüksek olması, kan şekerinin uzun bir süreç boyunca yüksek seyrettiğinin kesin ve önemli bir göstergesidir. Bu nedenle HbA1C testinin normalin üzerinde çıkması diyabet hastalarında yüksek kan şekerine bağlı olarak görülen en önemli komplikasyonlar olan retinopati, nefropati ve nöropati problemlerinin gelişme riskinin yüksek olduğunu ifade eder. İyi kontrollü diyabet hastalarında yılda bir kez HbA1C testinin uygulanması yeterli iken bu test sonucu yüksek çıkan veya kan şekeri regülasyonu sağlanamamış olan hastalarda 3 veya 6 ay gibi daha sık aralıklarla testin tekrarlanması gerekebilir. HbA1C seviyesindeki hafif bir yükseklik dahi ciddi komplikasyonların gelişebilme ihtimalini işaret edebileceğinden testin düzenli aralıklarla ihmal edilmeden tekrarlanması ve sonuçların bir uzman tarafından titizlikle değerlendirilmesi büyük bir önem taşımaktadır.

Şeker hastalarında uygulanan kan testleri ve iğne kullanılarak parmaktan yapılan ölçümler net sonuçlar verse de bunlar yalnızca anlık değerlendirmeye olanak tanır. Dolayısıyla diyabet öncesi dönem olarak da adlandırılan prediyabet dönemi (gizli şeker), kan şekerinde gece uyurken meydana gelen dalgalanmalar gibi durumların tespit edilebilmesinde bu testler yetersiz kalabilmektedir. Dolayısıyla HbA1C testi açlık kan şekeri normal olmasına karşın diyabete ilişkin sorunlar yaşayan hastalarda da güvenle kullanılabilmekte ve daha net bulgulara ulaşılabilmesini sağlamaktadır. Basit ve pratik bir kan testi olan HbA1C açlık gerektirmediğinden günün her saatinde güvenli bir şekilde uygulanabilir. Glislenmiş hemoglobin testi, glikohemoglobin testi, glikozile hemoglabin testi gibi farklı isimlerle adlandırılsa da tüm bunlar aynı anlama gelmekte olup HbA1C testini ifade etmektedir.

HbA1C testi nasıl çalışır?

Teste konu olan HbA1C ne demek sorusunun yanıtı, glikozillenmiş hemoglobinlerdir. Kana kırmızı rengini veren hücreler olan hemoglobinler, kan şekeri yüksek olan bireylerde glukoz ile birleşerek glikozillenmiş hemoglobinlere dönüşür. Bu birleşmenin nedeni vücudun kanda bulunan şekeri doğru şekilde kullanamaması ve dokulara taşıyamamasıdır. Protein yapılı hemoglobinlerle birleşen glukoz miktarı, kan şekerinin o andaki seviyesi ile doğru orantılıdır. Vücutta üretilen hemoglobinler ortalama 2 ile 3 ay aralığında yaşam süresine sahiptirler. Bu nedenle kandaki HbA1C düzeyinin ölçülmesi ile 2-3 aylık sürece ilişkin kan şekeri düzeylerinin ortalama değeri elde edilebilir. Belirli bir sürece ilişkin ortalama kan şekeri düzeyini yansıtması nedeniyle HbA1C, diğer kan şekeri taramalarına oranla çok daha yüksek bir doğruluk oranına sahiptir. Genellikle tip 1 ve tip 2 diyabet hastalarında kan şekeri kontrolünün ne derecede sağlanabildiğinin araştırılmasına yönelik olarak başlangıçta 3 ayda bir, kan şekeri regülasyonu oturtulduktan sonra ise 6 ayda bir veya yılda bir tekrarlanır. Diyabet hastası olmayan sağlıklı bireylerde kanda bulunan hemoglobinlerin yaklaşık olarak %5’i glikozillenmiş halde bulunur. Hemoglobin A1C testi sonucunda bu değerin hafif yüksek bulunması prediyabeti, daha da yükselmesi ile diyabet hastalığını işaret eder.

HbA1C değerleri hangi aralıklarda olmalıdır?

Diyabet hastalığı bulunmayan sağlıklı bireylerde kan HbA1C düzeyinin %4,7 ile %5,6 arasında olması beklenir. Hemoglobin A1C düzeyinin %5,7 ile %6,4 aralığında bir değerde tespit edilmesi durumunda genellikle prediyabet olarak da adlandırılan gizli şeker durumu söz konusudur. Bu aşamada kan şekerindeki düşüş ve yükselişler açlık kan şekeri ölçümü veya parmaktan şeker ölçümü ile tespit edilemeyecek düzeyde olabilir. Diyabet hastası olarak tabir edilebilecek bireylerde ise HbA1C düzeyi %6,5’un üzerindedir. Amerikan Diyabet Birliği tarafından hemoglobin A1C testi sonuçları yardımıyla kan şekeri düzeyine ilişkin ortalama bir rakamın elde edilebilmesini sağlayan bir tablo geliştirilmiştir. Bu tabloya bakılarak HbA1C testi sonucu %6 olan birinin 3 aylık kan şekeri ortalamasının 126 olduğu, %7 olan birinin kan şekeri ortalamasının 152 mg/dL olduğu gibi tespitler kolaylıkla yapılabilmektedir. Glikozillenmiş hemoglobin testlerinde elde edilen sonuçlar yaklaşık olarak %0,5 hata payına sahiptir. Dolayısıyla test sonucu %6 olan bir hastanın HbA1C düzeyinin %5,5 ile %6,5 aralığında olduğu söylenebilir.

Kronik hastalıklar veya kullanılan bazı ilaçlar HbA1C testinin sonuçlarını etkileyebilir. Böbrek yetmezliği, karaciğer hastalıkları veya kandaki hemoglobin seviyesini doğrudan etkileyen kansızlık (anemi) gibi hastalıklar test sonucunun yanlış çıkmasına neden olabilir. Aynı durum kullanılan bazı ilaçlar için de geçerlidir. Bu nedenle test yapılmadan önce hastalara herhangi farklı bir kronik hastalıklarının bulunup bulunmadığı ve kullandıkları ilaçlar sorulmalıdır. Özellikle tip 1 diyabet hastalarında kan şekeri yükselmelerine karşın zaman zaman insülin kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan hipoglisemiler nedeniyle kan şekerinde dalgalanmalar olmasına karşın HbA1C testleri ortalama değeri yansıtması nedeniyle normal olarak çıkabilir. Bu gibi nedenlerden dolayı HbA1C testinin kan şekeri kontrolünde tek başına yeterli olmadığı, açlık kan şekeri ve oral glukoz intoleransı testleri ile bir arada değerlendirilmesi gerektiği bilinmelidir.

HbA1C nasıl düşürülür?

HbA1C seviyesinin düşürülmesinin tek yöntemi, kan şekeri regülasyonunun sağlanmasıdır. Bunun için öncelikle diyabet hastalarında tedavi planı hekim tarafından net bir şekilde belirlenmeli, kullanılan ilaçlar veya insülin enjeksiyonlarına uygun bir beslenme planı oluşturulabilmesi açısından hastalar beslenme uzmanlarına yönlendirilmelidir. Diyabet eğitimi hekim, hemşire ve diyetisyenler tarafından oluşturulan multidisipliner ekipler tarafından detaylı bir şekilde verilmeli, hastalar karbonhidrat sayımı konusunda eğitilmelidir. Beslenme alışkanlıkları ve düzeni ile fiziksel aktivite düzeyleri de göz önünde bulundurularak insüline bağımlı diyabet hastalarında insülin dozları iyi bir şekilde ayarlanarak hiperglisemi ve hipoglisemiler önlenmelidir. Tip 2 diyabet hastalarında hastalığın teşhisi ve kan şekeri regülasyonunun sağlanmasının ardından hastaların herhangi bir ilaç kullanmadan kan şekeri seviyelerinin normal sınırlar dahilinde seyrettiği remisyon fazı olarak adlandırılan bir süreç gözlemlenebilmektedir. Bu süreçte de hastalar kan şekeri düzeyleri açısından sürekli olarak kontrol altında tutulmalı, evde parmaktan kan şekeri ölçümü yapmaları konusunda gerekli eğitimleri almaları sağlanmalıdır. Bu şekilde kan şekeri kontrolü sağlanan diyabet hastalarında HbA1C seviyesi için hedeflenen değer %6,5 ve altıdır. Hemoglobin A1C düzeyinin bu değerin altında tutulması ile diyabete bağlı olarak gelişebilecek olan nefropati, nöropati, retinopati gibi komplikasyonlar ile kalp ve damar hastalıklarının gelişim riski önemli ölçüde azaltılabilir.

Eğer siz de diyabet hastası iseniz veya kan şekerinize ilişkin rutin testlerinizi henüz tamamlamadıysanız, bir sağlık kuruluşuna başvurarak gerekli muayene ve tanı testlerini yaptırmalısınız. HbA1C testi yaptırarak diyabet hastası iseniz 3 aylık kan şekeri ortalamanızın olması gereken aralıklarda bulunup bulunmadığını öğrenebilir, diyabet hastalığına ilişkin bir tanı almadı iseniz bu hastalığa yönelik olarak bir taramadan geçebilirsiniz. Yapılacak olan testler sonucunda herhangi bir yükseklik tespit edilmesi durumunda tedavi sürecinizi hekiminizle birlikte planlayabilirsiniz.

Kaynak Bilgisi : MedicalPark