Demans unutkanlığın ön planda olduğu birçok hastalığa verilen genel bir isimdir. Özellikle yaşlı popülasyonda sıkça rastlanan demans, farklı hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkabilir. Halk arasında bu rahatsızlık bunama olarak da adlandırılabilir. Bu yazıda demansın tanımından, oluşma riskini azaltmaya kadar, merak edilen bir çok konuyu sizler için derledik.

Demans nedir?

Demans; hafızayı, düşünmeyi ve sosyal becerileri etkileyen bir grup semptomu tanımlar. Demans tek bir hastalık değildir. Aksine birçok türü vardır. En sık gözlenen türü olan Alzheimer demansı bütün demansların yaklaşık %60 ila %80’inden sorumludur. Bir inme sonucunda oluşan vasküler demans ise en sık gözlenen ikinci demans türüdür.

Kelime anlamı olarak demans, Latince mens yani zihin kelimesinden türetilmiştir. Demans ise zihnin yitirilmesi anlamına gelmektedir. Bununla beraber demanslar, özellikle Alzheimer demansı bir anda oluşmaz, belirtiler yavaş yavaş ortaya çıkar ve ilerleyicidir. Bazı demanslar ise vücuttaki bir maddenin eksikliğine ya da bir maddenin ya da ilacın yan etkisine bağlı olarak ortaya çıkar. Bu tip demanslar genellikle ilerleyici olmaz ve geri dönüşü vardır.

Demans neden oluşur?

Beyin, her biri farklı işlevlerden (örneğin hafıza, yargılama ve hareket) sorumlu olan birçok farklı bölgeye sahiptir. Belirli bir bölgedeki hücreler zarar gördüğünde, o bölge normal işlevlerini yerine getiremez.

Demans hastalığı, beyin hücrelerinin zarar görmesinden kaynaklanır. Bu hasar, beyin hücrelerinin birbirleriyle iletişim kurma yeteneklerini engeller. Beyin hücreleri normal şekilde iletişim kuramadığında, düşünme, davranış ve duygular etkilenebilir.

Farklı demans türleri, beynin belirli bölgelerindeki, belirli beyin hücre hasarı tipleri ile ilişkilidir. Örneğin, Alzheimer hastalığında, beyin hücrelerinin içindeki ve dışındaki bazı proteinlerin yüksek düzeyde olması, beyin hücrelerinin sağlıklı kalmasını ve birbirleriyle iletişim kurmasını zorlaştırır. Hipokampus adı verilen beyin bölgesi, beyindeki öğrenme ve hafızanın merkezidir ve bu bölgedeki beyin hücreleri Alzheimer hastalığında genellikle zarar gören ilk bölgedir. Bu yüzden hafıza kaybı genellikle Alzheimer’ın ilk semptomlarından biridir.

Demansın türleri nelerdir?

İlerleyici (progresif) demanslar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

• Alzheimer Hastalığı: Her ne kadar Alzheimer hastalığının tüm nedenleri bilinmese de, uzmanlar küçük bir yüzdesinin ebeveynden çocuklara aktarılabilen üç genin mutasyonları ile ilişkili olduğu bilinmektedir. Birkaç farklı gen muhtemelen Alzheimer hastalığında rol alırken, riski arttıran önemli bir gen apolipoprotein E4’tür (APOE). Alzheimer hastalığı olan hastalarda beyinlerinde beta amiloid plak denilen protein öbekleri ve tau proteinden oluşan lifli yapılar birikir. Bu öbeklerin sağlıklı nöronlara ve onları birbirine bağlayan liflere zarar verdiği düşünülmektedir.
• Vasküler Demans: Bu ikinci en yaygın demans türü ise beyninize kan sağlayan damarların zarar görmesinden kaynaklanır. Vasküler demansın en yaygın semptomları problem çözme, yavaş düşünme, odaklanma ve organizasyon ile ilgili zorlukları içerir. Bunlar hafıza kaybından daha belirgin olma eğilimindedir.
• Lewy Cisimciği Demansı: Lewy cisimleri, beyinde bulunan balon şeklinde anormal protein yığınlarıdır. Yaygın belirti ve semptomlar arasında; uykuda rüya görürken hareket etmek, var olmayan şeyleri görmek (görsel halüsinasyonlar), odak ve dikkat sorunları vardır.
• Frontotemporal Demans: Bu hastalık genel olarak kişilik, davranış ve dil ile ilgili alanların yer aldığı beynin ön ve temporal loblarındaki sinir hücrelerinin parçalanması (dejenerasyonu) sonucu oluşan bir hastalık grubudur. Yaygın semptomlar davranış ve kişilik değişikliği, düşünme, yargılama, dil ve harekette bozulmadır.
• Karışık demans: Demansı olan 80 yaş ve üstü beyinlerin otopsi çalışmaları, Alzheimer hastalığı, vasküler demans ve Lewy cisimciği demansı gibi birçok etmenin bir arada bulunabildiğini göstermektedir. Demansın karışık olmasının semptomları ve tedavileri nasıl etkilediğini belirlemeye yönelik çalışmalar devam etmektedir.

Demansın sıklığı nedir?

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre; dünya çapında 50 milyon civarında demans hastası bulunup, bunların % 60’ı düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşamaktadır. Her yıl yaklaşık 10 milyon yeni demans vakası görülmektedir. Toplumun yaşlanması ile birlikte demans hastalarının toplam sayısının 2030’da 82 milyona, 2050’de ise 152 milyona ulaşacağı tahmin edilmektedir.

Demansın belirtileri nelerdir?

Demansın en belirgin belirtisi yeni alınan bilgilerin unutulmasıdır. Bunun haricinde bir kişinin, demans hastası olarak kabul edilmesi için aşağıdaki işlevlerden en az ikisinde bozulma gözlenmelidir:

• Bellek,
• İletişim ve dil,
• Odaklanma ve dikkat etme yeteneği,
• Muhakeme ve yargı,
• Görsel algı.

Kendinizde ya da yakınınızda hafıza sorunları ya da yukarıda belirtilen düşünme becerilerinde bir bozukluk gözlüyorsanız, nedeni belirlemek için en kısa sürede bir uzmana görünmeniz gerekir. Semptomlar geri dönüşümü olmayan bir demansı işaret etse de; erken tanı, bir kişinin mevcut tedavilerden en iyi şekilde faydalanmasını sağlar. Aynı zamanda gelecek için plan yapma konusunda size zaman kazandırmış olur.

Demansın evrelere göre semptomları nelerdir?

Demansın semptomları erken evre orta evre ve geç (son) evre olarak sınıflandırılabilir.

Erken evre: Demansın erken evresi genellikle göz ardı edilir çünkü çok yavaş ilerler. Yaygın semptomlar aşağıdakiler gibidir:

• unutkanlık,
• zamanı takip edememek,
• tanıdık yerlerde kaybolmak.

Orta evre: Demans orta aşamaya ilerledikçe, işaretler ve semptomlar daha belirgin ve kısıtlayıcı hale gelir. Bu semptomlar

• son olayları ve insanların isimlerini unutmak,
• evde kaybolmak,
• iletişim konusunda artan zorluklarla karşılaşmak,
• kişisel bakım konusunda yardıma ihtiyaç duymak,
• gezinme ve tekrarlayan sorgulama dahil olmak üzere davranış değişikliklerinin yaşanması olarak sıralanabilir.

Geç evre: Demansın geç evresi toplam bağımlılığa ve hareketsizliğe yakındır. Hafıza bozuklukları ciddi ve fiziksel belirti ve semptomlar daha belirgin hale gelir. Belirtiler şunları içerir:

• zaman ve mekandan habersiz olmak,
• akrabaları ve arkadaşları tanımakta güçlük çekmek,
• kişisel bakımda yardımsız yapamamak,
• yürüme zorluğu,
• saldırganlığı artırabilen davranış değişikliklerinin yaşanması.

Demansın teşhisi nasıl yapılır?

Demansın teşhisine yönelik özel bir test bulunmamaktadır. Hekiminiz detaylı bir klinik incelemeden sonra size sorular içeren bir test uygulayabilir. Diğer hastalıklardan şüpheleniyorsa kan testi ya da beyin görüntüleme testleri isteyebilir.

Demansın tedavisi var mıdır?

İlerleyici demans türlerinin çoğu tedavi edilemez ancak belirtileri ve semptomları yönetmenin bir takım yolları vardır.

İLAÇLAR

Aşağıdakiler demans semptomlarını geçici olarak iyileştirmek için kullanılır.

• Kolinesteraz inhibitörleri: Donepezil, rivastigmin ya da galantamin gibi bir takım ilaçlar hafıza ve karar verme sürecinde etkin olan bazı kimyasal habercilerin seviyelerini arttırarak çalışır. Öncelikle Alzheimer hastalığını tedavi etmek için kullanılsa da, bu ilaçlar vasküler demans, Parkinson hastalığı demansı ve Lewy vücut demansı gibi diğer demanslara da verilebilir. Yan etkileri mide bulantısı, kusma ve ishal olabilir. Diğer olası yan etkiler arasında yavaş kalp atışı, bayılma ve uyku bozuklukları yer alır.
• Memantin: Öğrenme ve hafıza gibi beyin fonksiyonlarına dahil olan bir başka kimyasal haberci olan glutamatın aktivitesini düzenleyerek çalışır. Bazı durumlarda memantin bir kolinesteraz inhibitörü ile reçete edilir.
• Diğer ilaçlar: Doktorunuz, depresyon, uyku bozuklukları, halüsinasyonlar, parkinsonizm veya ajitasyon gibi diğer semptomları veya durumları tedavi etmek için ilaçlar verebilir.

TERAPİLER VE İLAÇSIZ TEDAVİLER

• Evinizi nasıl daha güvenli hale getireceğinizi ve değişen davranışlarla başa çıkmayı öğrenebilmek için bir uzmandan yardım alabilirsiniz. Amaç düşme gibi kazaları önlemek, davranışları yönetmek ve sizi demansın ilerlemesi için hazırlamaktır.
• Çevre düzenlemesi: Dağınıklığı ve gürültüyü azaltmak, demans hastalarının odaklanmasını ve çalışmasını kolaylaştırır. Bıçaklar ve araba anahtarları gibi güvenliği tehdit edebilecek nesnelerin gizlenmesi gerekebilir.
• Görevlerin basitleştirilmesi: Görevleri daha kolay adımlara bölmeniz ve başarıya odaklanmanız gerekmektedir, başarısızlığa değil.

Demans önlenebilir mi?

Demansı önlemenin kesin bir yolu yoktur, ancak hayat standartlarında bazı değişiklikler demansın başlamasını geciktirebilir ya da ilerlemesini yavaşlatabilir.

• Zihninizi aktif tutun: Okuma, bulmaca çözme ve kelime oyunu oynama gibi zihinsel olarak teşvik edici faaliyetler demansın başlamasını geciktirebilir ve etkilerini azaltabilir.
• Fiziksel ve sosyal olarak aktif olun: Fiziksel aktivite ve sosyal etkileşim, demans başlangıcını geciktirebilir ve semptomlarını azaltabilir. Daha fazla hareket edin ve haftada 150 dakika egzersiz yapmayı hedefleyin.
• Sigarayı bırakın: Bazı çalışmalar orta yaş ve üstü sigara içmenin demans ve kan damarı (vasküler) hastalıkları riskinizi artırabileceğini göstermiştir. Sigarayı bırakmak bu riskleri azaltabilir.
• Yeterince vitamin alın: Bazı araştırmalar, kanlarında düşük D vitamini seviyesine sahip kişilerin Alzheimer hastalığı ve diğer demans türlerini geliştirme ihtimalinin daha yüksek olduğunu göstermektedir. D vitamini, bazı gıdalar, takviyeler ve güneşe maruz kalma yoluyla elde edilebilir. Her ne kadar bu konuda yeterli çalışma olmasa da yeterli D vitamini aldığınızdan emin olmak diğer sağlık nedenlerinden dolayı iyi bir seçimdir. Günlük bir B kompleksi ve C vitamini almak da yararlı olabilir.
• Kardiyovasküler risk faktörlerini yönetin: Yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, diyabet ve yüksek vücut kitle indeksi (BMI) gibi faktörlerin kontrol edilmesi bazı demans risklerini düşürmek için önemlidir.
• Diğer sağlık koşullarınızı tedavi ettirin: Eğer işitme kaybı, depresyon veya anksiyete rahatsızlıklarınız varsa bu problemlerin tedavisi için doktora başvurun.
• Sağlıklı bir beslenme alışkanlığı edinin: Sağlıklı beslenme birçok nedenden dolayı önemlidir ancak Akdeniz diyetinde – meyveler, sebzeler, tam tahıllar ve bazı balık ve kuru yemişlerde yaygın olarak bulunan omega-3 yağ asitleri gibi besinler – sağlığınızı iyileştirirken demans geliştirme riskini azaltır. Haftada üç kez somon gibi yağlı balıklar ve her gün bir avuç fındık, badem ve ceviz yemeye çalışın.
• Kaliteli uyku alın: Kaliteli uyku bir çok hastalığı önleme ve hayat kalitesini yükseltmek için önemlidir. Eğer uyku apneniz varsa ya da yüksek sesle horluyorsanız bir uzmana başvurun.

Eğer siz de demans hastalığı ile ilgili bir şüphe yaşıyorsanız kontrollerinizi yaptırmayı sakın unutmayın.

Kaynak Bilgisi : MedicalPark