Diğer adları : Plazma Amonyak NH3
Resmi adı : Amonyak

Niçin Testi Yaptıracaksınız?
Kanda yükselmiş amonyak düzeylerini belirlemek için, hastanın bilincindeki değişiklikleri, ağır karaciğer hastalığı ve belli bazı genetik üre döngüsü bozukluklarının değerlendirilmesine yardımcı olmak için ve hepatik ensefalopati ve Reye sendromu tanısını desteklemek için bu test yapılır.

Ne Zaman Testi Yaptıracaksınız?
Hasta mental değişiklikler yaşadığı veya nedeni bilinmeyen bir komaya girdiğinde, yenidoğan olarak veya viral hastalıktan yaklaşık bir hafta sonra sık sık kusma nöbetleri geçiriyorsa bu test uygulanır.

Gerekli Numune Nedir?
Kolunuzdaki bir damardan kan örneği alınır.

Test için Hazırlık Gerekir mi?
Örneğin alınmasından önce sigara içilmemesi gerekir.

Ne test edilmektedir?
Bu test kandaki amonyak miktarını ölçer. Amonyak bağırsak bakterileri ve proteinin sindirimi sırasında vücut hücreleri tarafından üretilen bir bileşiktir. Normalde karaciğere taşınan ve burada üre ve glutamine dönüştürülen bir atık üründür. Üre daha sonra böbreklere taşınarak idrarla atılmaktadır. Böbrek ve kas diğer amonyak kaynaklarını oluşturmaktadır.

Amonyak ve karaciğer tarafından metabolize olan diğer bileşikler beyinde birikebilir ve hepatik ensefalopatiye neden olabilir. Bu hastalıklar konfüzyon, çevreye uyma veya alışma yeteneğini kaybetme(dezoryantasyon), uyuklama, eninde sonunda komaya, hatta ölüme yol açabilmektedir. Amonyak düzeyleri artmış bebekler ve çocuklar sık sık kusabilir, huzursuz ve giderek daha fazla çok derin ve sürekli patolojik uyku durumu(letarjik) olabilir. Tedavi edilmeden bırakılırsa nöbetler geçirebilir, solunum güçlüğü çekebilir ve komaya girebilirler.

Amonyağın metabolize olmasıyla ilişkili sorunlar birkaç nedene bağlı olabilir:

Ağır karaciğer hastalığı – Karaciğer hasarı karaciğerin amonyumu metabolize etme yetisini sınırlamaktadır. Özellikle gastrointestinal kanama veya elektrolit dengesizliği gibi tetikleyici bir olay sonrası stabil karaciğer hastalığı olanlarda amonyum düzeylerinde akut artışlar görülebilir.
Karaciğere giden kan akımında azalma – Amonyağın karaciğerde metabolize olmasını azaltır.
Reye sendromu – kan, beyin ve karaciğeri etkileyen seyrek görülen bir durumdur. Amonyak düzeylerinde artış ve glukoz düzeylerinde düşüşle karakterize olup birincil olarak çocuklar ve genç erişkinleri etkilemektedir. Olguların çoğunda bir viral enfeksiyon ardından oluşmakta ve o enfeksiyon tarafından tetiklendiği görünmektedir. Çocuklar ve aspirin kullananlar artmış bir risk altındadır.
Böbrek yetmezliği – böbrekler vücuttaki üreyi etkinlikle atamadığından kanda amonyağın birikmesine yol açılmaktadır.
Üre döngüsünde seyrek görülen kalıtsal defektler– amonyağın üreye dönüşümünü tamamlaması için gerekli bir veya daha fazla sayıda enzimin eksik veya kusurlu olmasıdır.
Test için numune nasıl toplanır?
Bir vene iğneyle girilerek kan örneği alınır.

Numunenin kalitesinden emin olmak için herhangi bir test hazırlığına gerek var mı?
Örnek alınmadan önce hasta sigara içmemiş olmalıdır.

Nasıl kullanılır?
Amonyak testi, davranış ve bilinç durumundaki değişikliklerin nedenini araştırmaya yardımcı olmak için istenmektedir. Komanın nedenini tanımaya yardımcı olmak, çeşitli karaciğer hastalıklarının neden olduğu Reye sendromu veya hepatik ensefalopati tanısını destekleyebilmek için glukoz, elektrolitler, böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri gibi testlerle birlikte amonyak testi de istenebilir. Üre döngüsü defektinin ağırlık derecesini saptamak ve değerlendirmek için amonyak düzeyinin tayini istenebilir.

Bazı doktorlar hepatik ensefalopati tedavisinin etkinliğini izlemek için amonyak testini kullanmakla birlikte klinik yararlılığı konusunda yaygın bir kanı yoktur. Kan ve beyinde çeşitli toksinlerin birikimi hepatik ensefalopatiye neden olabildiğinden kan amonyak değerleri bozukluğun derecesiyle zayıf bir korelasyon gösterir.

Ne zaman istenir?
Yenidoğanda doğumdan sonraki ilk birkaç gün içinde huzursuzluk, kusma, bitkinlik ve nöbetler gibi belirtiler görüldüğünde amonyak testi istenebilir. Çocukta grip veya soğuk algınlığı gibi bir viral rahatsızlıktan yaklaşık bir hafta sonra bu belirtiler geliştiğinde, doktor çocukta Reye sendromu olduğundan kuşkulandığında amonyak testi yapılabilir.

Erişkinlerde mental değişiklikler, yönelim bozuklukları (dezoriyantasyon), uyuklama veya komaya girme durumu saptandığında bilinç durumundaki değişikliğin nedenini değerlendirmeye yardımcı olmak için amonyak düzeyinin tayini istenebilir. Karaciğer hastalığı stabil durumda olan hastalarda, hasta birden kötüleşir ve hastalık daha akut seyir izlerse diğer karaciğer fonksiyon testleriyle birlikte amonyak düzeyinin tayini de istenebilir.

Test sonucu ne anlama gelir?
Kanda önemli oranda artmış amonyum konsantrasyonları vücudun amonyumu etkili biçimde metabolize ve elimine edemediğini gösterir. Bebeklerde aşırı derecede yüksek düzeyler kalıtsal bir üre döngüsü enzimi eksikliği veya kusuruyla ilişkili olabilirse de bu yenidoğanın hemolitik hastalığında da görülebilmektedir. Yenidoğanlarda amonyak düzeylerinde orta derecede ve kısa süreli artışlar oldukça sık görülmekte olup bu düzeyler herhangi bir belirtiye neden olmaksızın yükselip düşebilmektedir.

Artmış amonyak ve azalmış kan şekeri düzeyleri, semptomatik çocuklar ve ergenlerde Reye sendromunun varlığına işaret edebilir. Artmış konsantrasyonları üre döngüsünün daha önce tanı konmamış enzimatik defektini de gösterebilir. Çocuklarda ve ergenlerde artmış amonyak düzeyleri karaciğer veya böbrek hasarını da gösterebilir. Sıklıkla tetikleyici etken olarak akut veya kronik rahatsızlıklar, amonyak düzeylerini hastanın atmakta zorlanacağı noktaya kadar yükseltecektir.

Normal amonyak konsantrasyonlarının varlığı hepatik ensefalopatiyi ekarte etmemektedir. Başka atıklar da zihinsel fonksiyonlara ve bilinç durumundaki değişikliklere olumsuz katkıda bulunabilmektedir. Beyindeki amonyak düzeyleri kan düzeylerine göre çok daha yüksek değerlere çıkabilmektedir. Bu durum hastanın belirtileriyle kan amonyak düzeyleri arasında bağlantı kurmayı zorlaştırabilmektedir.

Bilmem gereken başka bir şey var mı?
Artmış amonyak düzeyleri aşağıdaki durumlarda görülebilmektedir:

Gastrointestinal kanama: Kan hücreleri bağırsaklarda hemolize olarak proteini serbestleştirir.
Kas yorgunluğu: Kaslar aktif halde amonyak üretirken istirahatte amonyağı absorbe eder.
Turnike kullanımı: Toplanmış kan örneğinde amonyak düzeyleri yükselmiş olabilir.
Amonyak düzeyini yükseltebilen ilaçlar ve maddeler: Alkol, barbitüratlar, diüretikler, valproik asit ve narkotikler.
Sigara kullanımı
Hipertansiyonda ve neomisin gibi bazı antibiyotiklerin kullanımıyla amonyak düzeylerinin azaldığı görülebilir.

Arter kanı örneğiyle de amonyak testi uygulanabilirse de bu yöntem çok daha düşük sıklıkla kullanılmaktadır. Bazı doktorlar arter kanı ölçümlerinin klinik açıdan daha yararlı olduğunu düşünmekle birlikte bu konuda yaygın bir görüş mevcut değildir.

Amonyak zehirlenmesini belirlemek veya takip etmek için amonyak testi kullanılır mı?
Amonyak zehirlenmesinde genellikle yükselmez. Hastaların çoğunda amonyak, yerel etkiyle temas ettiği yerde yanma veya tahrişe neden olur. Piyasada satılan sıvı veya buhar formundaki konsantre amonyak evlerde kullanılan daha seyreltik amonyağa göre daha ciddi yanıklara neden olabilmektedir. Ancak her iki formu da gözlere, deriye, solunum yoluna ve yutulduğunda ağız, boğaz ve mideye zarar verebilmektedir.

Yükselmiş amonyak düzeylerim normale döndükten sonra yeniden yükselebilir mi?
İlk düzeylerin neden yükseldiğine bağlıdır. Geçici bir rahatsızlığınız varsa amonyak normal düzeylerini koruyacaktır. Kronik bir rahatsızlığınız varsa yeniden yükselme olasılığı mevcut olacağı gibi sağlık durumunuzun izlenmesi gerekecektir. Sizin için neyin en iyisi olduğunu doktorunuza sorunuz.

Kaynakça : labtestsonline