Amnezi, bir çeşit hafıza kaybıdır. Amneziye sahip kişiler (diğer adıyla amnestik sendrom) yeni bilgi öğrenmede ve bellek oluşturmakta sıkıntı yaşarlar. Ancak düşünülenin aksine bu kişiler; kendilerinin kim olduğunun farkındadır, kimlikle ilgili bir problemleri yoktur. Hastalık genellikle kişilerin kas becerilerini etkilemez. Hafif hafıza kaybı, yaşlanmayla birlikte normal sayılabilir ancak amnezide hafıza kaybı ciddidir.

Amnezi türleri ve belirtileri nelerdir?

Amnezinin en önemli belirtisi hafıza kaybıdır. Hastalar; durumları, olayları, yerleri, küçük ayrıntıları hatırlamakta güçlük çeker. Kas becerilerinde büyük bir değişim olmaz. Hasta yürümeye, akıcı bir biçimde konuşmaya devam edebilir. Amnezinin farklı alt tipleri vardır ve her birinin kendine ait bazı belirtileri mevcuttur.

• Retrograd amnezi: Bu hastalığa sahip kişiler amnezi başlangıcından daha önce oluşturulmuş belleği kaybetmeye başlarlar. Hastalık başlamadan hemen önce oluşturulan kısa süreli bellek bu kayıptan daha çok etkilenir. Hastalar isimleri, kişileri, yüzleri, yerleri, genel bilgileri hatırlamakta sorun yaşar. Çocuklukta, gençlikte oluşturulan uzun süreli bellek ise hastalıktan yavaş etkilenir. Kişiler son yaşadığı olayları hatırlayamazken çocuklukta yaşadığı bir anıyı hatırlayabilir. Bisiklet sürmek, araba kullanmak, piyano çalmak gibi beceriler unutulmaz. Fokal retrograd amnezi, dissosiyatif (psikojenik) amnezi gibi alt türleri vardır.
• Anterograd amnezi: Anterograd amnezide kişi yeni bellek oluşturamaz. Yeni bilgilerin oluşturulmasında sorun vardır. Kişi son yediği yemeği, yeni tanıştığı birini, yeni bir telefon numarasını, günlük rutininde yaptığı değişikliği hatırlayamaz. Bu durum geçici olabileceği gibi kalıcı da olabilir. Örneğin fazla miktarda alkol tüketiminden sonra yaşanan hiçbir şey hatırlayamama durumu, geçici anterograd amneziye neden olur. Anterograd amnezide beynin hipokampüs adı verilen bölgesi etkilenmiştir. Hipokampüs, bellek oluşturmada önemli rol oynayan bir yapıdır.
• Geçici global amnezi: Ani olarak başlayan, ataklar halinde gelen ve kısa süren hafıza kaybıdır. Atak sırasında, son yaşanan olaylar zihinden kaybolmaya başlar. Kişi nerede olduğunu, bulunduğu yere nasıl geldiğini hatırlayamaz. Aynı zamanda atak sırasında neler olduğunu anlamayabilir. Verilen cevapları unuttuğundan aynı soruları tekrar tekrar sorar. Ancak hasta kim olduğunu unutmaz ve yakından tanıdığı kişilerin kim olduklarını hatırlar. Atak, saatler içerisinde etkisini kaybetmeye başlar. Düzelme sürecinde kişi, atak sırasındaki olayları ve durumları yavaş yavaş hatırlamaya başlar.
• Bebeklik/Çocukluk amnezisi: Çoğu insan yaşamının ilk 5 yılını hatırlayamaz. Bu genel duruma bebeklik/çocukluk amnezisi adı verilir.

Amnezi neden olur?

• Demans: Hafızanın beyindeki yerleşiminin yaşa bağlı olarak değiştiği düşünülmektedir. Önceden oluşturulmuş belleği kaybetmek için, beyin dokusunda yaygın bir bozulmanın olması gerekir. Bu bozulmaya  Alzheimer hastalığı gibi demans türleri sebep olabilir. Demansı olan hastalar, eskiden oluşturulmuş bellekten ziyade yeni oluşturulmuş bellek kaybı yaşarlar.
• Hipokampüste hasar: Hipokampüs beyinde bellekten sorumlu kısımdır. Bellek oluşumu, hafızanın düzenlenmesi, bilgilerin gerekli durumlarda hatırlanması gibi karmaşık ve zor görevleri vardır. Sürekli aktif olması gereken bu kısımda yer alan hücreler çok fazla enerjiye ihtiyaç duyarlar. Hücreler için gerekli besin ve oksijenin sağlanamaması, hücrelerin düzgün çalışmasını engelleyecek toksik (zararlı) maddelerin ortamda bulunması gibi durumlarda hücreler işlevlerini yerine getiremez. Bu durumda bellek oluşumunda probleme yol açar. Beynin sağ ve sol olmak üzere iki lobunda da yer alan hipokampüs bölgesinin bozulması anterograd amneziye yol açar.
• Kafa travması: İnme, tümör, enfeksiyon gibi beyin fonksiyonlarını etkileyebilecek kafa travmaları amneziye yol açabilir. Travma sonrası ortaya çıkan amneziler kalıcı olabilir.
• Alkol tüketimi: Kısa süreli alkol tüketimi kişilerde geçici bir kendinde olmama durumu (blackout) ortaya çıkarır. Bu durum geçici anterograd amneziye örnektir. Uzun süreli alkol kullanımı Wernicke-Korsakoff sendromuna yol açar. Alkolizm ile birlikte tiamin (vitamin B1) eksikliğinin neden olduğu bu sendroma sahip hastalarda; amnezi, görme bozuklukları, oryantasyon problemleri gibi belirtiler görülebilir.
• Travma ve stres: Ciddi travma ve stres dissosiyatif amneziye yol açabilir. Bu amnezide kişiler; ele almaktan korktukları, üstesinden gelemedikleri düşünceleri, olayları reddeder. Hatırlamak istemez. Bazı hastalarda yakınlarına haber vermeden seyahate çıkma, bulunduğu çevreyi terk etme gibi davranışlar görülebilir.
• Elektrokonvulsiv terapi: Depresyon tedavisi olarak bu yöntemi kullanan kişilerde anterograd ya da retrograd amnezi görülebilir.

Amnezi tanı ve tedavisi nasıldır?

Amnezi belirtilerinin varlığında vakit kaybetmeden bir nöroloji doktoruna başvurmakta fayda vardır. Doktora başvurulduğunda; belirtilerin ne zamandan beri var olduğu, ortaya çıkmasını tetikleyen faktörler olup olmadığı, bölümler halinde mi yoksa sürekli olarak mı görüldüğü, zamanla kötüleştiği mi yoksa aynı mı kaldığı, yakın zamanda kafa travmasına sebep olabilecek olaylar yaşanıp yaşanmadığı, ek hastalıkların varlığı gibi sorulara yanıt verilmelidir. Bu sorulara verilen yanıtlar, tanıyı koymada oldukça yardımcı olabilen ipuçları içerir.

Hastalığın tanısında; hastanın hikayesi, nörolojik muayene başta olmak üzere fiziksel muayenesi, hastanın düşünme, yargıya varma, uzun ve kısa dönem belleğini hatırlama gibi bilişsel durumunu değerlendirmeye yardımcı olan testlerin yapılması gerekir. Bunların yanında hastalığa sebep olabilecek beyin anormallikleri gösteren MRI, BT gibi görüntüleme teknikleri kullanılabilir. Yine amneziye yol açabilen enfeksiyon, vitamin/mineral eksikleri gibi durumların da kan testi ile araştırması yapılır. Beyin aktivitesini gözlemlemek amacıyla EEG (elektroensefalografi) çekilebilir. EEG ile beyinde nöbet benzeri durumlar olup olmadığı araştırılır.

Amnezinin tamamen iyileştirici bir tedavi yöntemi yoktur. Hastalığın altında yatan sebep bulunduğunda bu sebebe yönelik tedaviler uygulanır. Örneğin Wernicke-Korsakoff sendromunda, hastaya alkol bıraktırılması ve tiamin eksikliği giderilmelidir. Altta yatan sebebin enfeksiyon olduğu durumlarda ilk önce enfeksiyon tedavi edilerek hastalığın ilerlemesi durdurulmaya çalışılır. Demansın sebep olduğu amnezi sıklıkla tedavi edilemez ancak yine de öğrenmeyi ve hatırlamayı destekleyici birtakım ilaçlar reçete edilebilir.

Hafıza kaybının kalıcı olduğu durumlarda ergoterapi bir seçenek olarak düşünülebilir. Ergoterapist eşliğinde kaybolan hafızanın yerine getirilmesi, mevcut olan belleğin yeni bilgiler öğrenmekte kullanılarak günlük yaşama devam edebilecek düzeye getirilmesi hedeflenir.

Teknolojinin de ilerlemesi ve yaşamımızın büyük bir parçası haline gelmesi amnezi hastaları için bir avantajdır. Hastalar eğitim ve pratikle akıllı telefonlar, tabletler, akıllı saatler gibi araçlarla günlük hayattaki işlerini yerine getirebilirler. Bir yakını tarafından önemli olaylar için telefona hatırlatıcı koymak gibi basit çözümler hastaların hayat kalitesi için etkili olabilir.

Amnezi nasıl önlenir?

Hayat tarzınızda yapacağınız küçük değişiklikler amneziye yol açabilen kafa travması, inme, demans gibi faktörler için riski azaltmanıza yardımcı olur. Bu değişiklikler:

• Fazla alkol tüketiminden kaçınmak
• Kafaya darbe alma ihtimalinin yüksek olduğu durumlar için kask takmak gibi koruyucu önlemler almak
• Mental olarak aktif olmak (yeni yerler keşfetmek, kitap okumak gibi)
• Fiziksel aktivitelerde bulunmak (yaşa ve sağlık durumuna uygun egzersizler yapmak)
• Dengeli ve sağlıklı beslenmek (vitamin mineral alımına dikkat etmek, yağlı yemeklerden kaçınmak)
• Yeterli sıvı tüketmek olarak sıralanabilir.

Tüm bu önlemler amnezinin yanı sıra diğer pek çok hastalık için riski azaltarak uzun sağlıklı bir yaşam sürmenizi sağlayabilir. Günümüzde tıbbın temel amaçlarından biri, riskli kişileri henüz hastalığa yakalanmadan tespit etmek, risk faktörlerini düzenleyerek hastalığa hiç yakalanmamasını sağlamaktır. Siz de; riskli davranışlardan, kötü beslenmeden, sigara ve alkol tüketiminden kaçınarak hastalıklardan korunabilirsiniz. Sağlıklı günler dileriz.

Kaynak Bilgisi : MedicalPark