C vitamini; besinlerle ve özellikle de taze olarak tüketilen sebze ve meyvelerle birlikte vücuda alınan, vücutta demir mineralinin emilimi, enerji üretimi, kollajen adlı yapısal proteinlerin üretimi gibi birçok önemli işlevi bulunan suda çözünen bir vitamin türüdür. İnsan vücudunda üretilemeyen bu vitaminin vücuttaki gereksiniminin tamamı, besinlerle birlikte alınmalıdır. Yeterli ve dengeli beslenememe, yanlış beslenme alışkanlıkları veya besinlerle alınan C vitamininin vücuttaki emilimine ilişkin herhangi bir bozukluğun söz konusu olması gibi durumlarda C vitamini yetersizliğine bağlı bazı sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Bunlardan bir tanesi de skorbüt hastalığıdır.

Skorbüt nedir?

Skorbüt, C vitamininin aşırı derecede yetersizliğine bağlı olarak gelişen bir hastalık türü olup anemi, hareket kısıtlılığı, halsizlik, kanamalar, kol ve bacaklarda ağrı, vücudun bazı bölgelerinde şişlik, cilt problemleri, diş eti hastalıkları ve diş kaybı gibi olumsuzlukları içerir. Eski Yunan ve Mısır dönemlerinden beri varlığı bilinen skorbüt hastalığı uzun deniz yolculukları esnasında taze ürün temin etmenin zorlaştığı denizcilerin hastalığı olarak tanınmıştı. Bunun haricinde de savaş ve kıtlık dönemlerinde dünyanın pek çok bölgesinde skorbüt hastalığı yaygın bir şekilde görülmüştür. Günümüzde besinlere ulaşılabilirliğin kolaylaşmış olması ve C vitamini içeren besinlerin tüketilemediği bölgelerde ise vitamin ve minerallerce zenginleştirilmiş ekmeklerin tüketimi ile birlikte skorbüt hastalığının görülme sıklığı oldukça düşmüş olmasına karşın yetersiz C vitamini alan kişilerde halen hastalığa rastlamak mümkün olabilmektedir. Vücutta kollajen üretiminde önemli görevleri bulunan C vitamininin yetersizliği durumunda kan damarları ve bağ dokuları da dahil olmak üzere ciltte ve vücudun tamamında bozukluklar ortaya çıkmaya başlar. Bunlara ek olarak bağışıklık sistemi zayıflar, demir emiliminin yetersizliğine bağlı olarak anemi başta olmak üzere ciddi komplikasyonlar ortaya çıkar ve kolesterol metabolizması ile endokrin sistemin çalışma düzeni bozulur. Skorbüt, vitaminin yetersizliğinde en şiddetli evre olmakla birlikte C vitamini yetersizliği belirtileri yaşayan bireylerin bu evreye ulaşmadan gerekli önlemleri almaları gerekmektedir.

Skorbüt belirtileri nelerdir?

C vitamini eksikliğinin belirtileri, vitaminin yetersiz miktarda alınmaya başlanmasından 8-12 hafta sonra yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlar. En erken belirtiler arasında iştahsızlık, kilo kaybı, sinirlilik ve uyuşukluk hali, yorgunluk ve halsizlik gibi olumsuzluklar yer alır. Vitamin eksikliğinin devam etmesi durumunda 1 ay ile 3 ay aralığında ise daha ciddi belirtiler ortaya çıkmaya başlar. Bunlardan en yaygınları şu şekildedir:

• Anemi
• Kemik ağrıları ve miyalji
• Vücudun çeşitli yerlerinde ödem oluşumu
• Cilt yüzeyinde peteşi olarak da adlandırılan küçük lekelerin oluşumu ve pullanmalar
• Kılların yapılarındaki bozulmalar (tirbüşon kılları)
• Ciltte kalınlaşmalar (hiperkreatoz)
• Yara iyileşmelerinin gecikmesi
• Diş eti hastalıkları ve diş kayıpları
• Nefes darlığı
• Ruh halinde değişiklikler, depresyon ve diğer duygu durum bozukluklarının ortaya çıkması

Bu belirtilerin ardından gerekli tedavilerin yapılmaması ve vitamin yetersizliğinin devam etmesi durumunda şiddetli sarılık, ani gelişen kanamalar, nöropati, ateş ve kasılmalar gibi ciddi boyutlu semptomlar da ortaya çıkabilir. Hastalığın görüldüğü bebek ve çocuklar, oluşan kasılma ve ağrılara bağlı acıyı azaltma amacıyla kurbağa bacağı duruşu olarak adlandırılan pozisyonu tercih eder. Ayrıca uzun kemiklerin uç kısımlarında meydana gelen subperiosteal kanamalar nedeniyle de ciddi komlikasyonlar ortaya çıkabilir. C vitamini eksikliğinin hamilelik dönemindeki kadınlarda görülmesi durumunda ise bebekte fetal beyin gelişimine ilişkin bozukluklarla karşılaşma ihtimali artarken annede düşük riski söz konusu olabilir.

Skorbüt nedenleri nelerdir?

Skorbüt hastalığının nedeni, yukarıda da belirtildiği gibi askorbik asit olarak da bilinen C vitamininin yetersiz alınması veya vücut tarafından yeterli düzeyde emilememesidir. Bu yetersizliğe neden olabilecek bazı durumlar şu şekilde sıralanabilir:

• Düşük gelir, kıtlık veya kişisel zevkler gibi nedenlere bağlı olarak taze sebze ve meyve tüketmemek
• Sağlıksız beslenme
• Anoreksiya nervoza gibi beslenmeyi etkileyen ruh sağlığı bozuklukları
• İleri yaş
• Alerjilere bağlı olarak diyet çeşitliliğinin kısıtlanması
• Ağızdan beslenmeyi zorlaştıran veya imkansız hale getiren sağlık sorunları
• Sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanımı
• Bebeklerde geç veya başarısız sütten kesme
• Crohn, ülseratif kolit gibi sindirim ve emilimi etkileyen inflamatuar bağırsak hastalıkları
• Kemoterapi uygulamaları
• Metabolizma hastalıkları
• Nörolojik bozukluklar

Skorbüt teşhisi nasıl konulur?

C vitamini eksikliği ve skorbüt belirtileri ile sağlık kuruluşlarına başvuran hastalarda öncelikli olarak detaylı bir şekilde hastanın tıbbi öyküsü öğrenilir. Kullandığı ilaçlar ve sahip olduğu akut ya da kronik hastalıklar sorgulanır. Bunun ardından C vitamini eksikliğinden şüphelenilmesi halinde beslenme durumunun değerlendirilmesi ve diyet alışkanlıklarının öğrenilmesi açısından hekim tarafından yapılacak olan muayene ve incelemelerin ardından hastalar bir diyetisyene yönlendirilmelidir. Diyetisyen tarafından geçmişe dönük beslenme kayıtları alınarak veya hastadan birkaç gün boyunca besin tüketim kaydı tutması istenerek günlük C vitamini alımı araştırılabilir. Aynı zamanda kişisel tercihler, besin alerjileri ve gelir durumuna göre de bir değerlendirme yapılarak C vitamini eksikliğine neden olabilecek faktörler hakkında bilgi sahibi olunduktan sonra hastaya uygun bir beslenme programı hazırlanarak makro ve mikro besin ögelerine olan ihtiyaçların tam olarak karşılanması sağlanmalıdır. Hekim tarafından birtakım kan testleri istenerek C vitamini düzeyi hakkında bilgi edinilebilir. Vitaminin yetersiz olduğu tespit edilen hastalarda genellikle beslenme planlamasına ek olarak vitamin takviyeleri de önerilir. Yetersizliğe bağlı oluşan gözle görülebilir komplikasyonların yanı sıra ileri tetkikler ve tıbbi görüntüleme yöntemlerinin de kullanımıyla vücutta meydana gelmiş olabilecek olası sorunlar da araştırıldıktan sonra tedavi planı belirlenir ve bu süreçte hasta düzenli aralıkla yeniden kontrolden geçirilir.

Skorbüt tedavisi nasıl yapılır?

Skorbüt hastalığının tek ve kesin tedavisi vücudun ihtiyaç duyduğu C vitamininin tam olarak karşılanması ve yetersizlik nedeniyle ortaya çıkmış olan sorunlara yönelik ayrıca tedavi uygulanması şeklinde gerçekleştirilir. İleriye dönük olarak bir beslenme planı oluşturularak hastanın buna uyum sağlaması istenir. Fakat akut komplikasyonların bir an önce tedavi edilebilmesi ve C vitamini düzeyinin normal aralıklara ulaştırılabilmesi için ağız yoluyla veya enjeksiyon yöntemiyle uygulanan C vitamini takviyeleri gereklidir. Vitamin takviyesi için genellikle 2-3 gün boyunca günlük 1-2 gram, sonraki 7 gün için günlük 500 miligram, bundan sonraki 1-3 ay boyunca ise günlük 100 miligram C vitamini takviyesi önerilmektedir. Bu dozlar ortalama miktarlar olmakla birlikte hastanın yaşı, sağlık durumu, komplikasyonların ciddiyeti gibi birçok durum değerlendirilerek uygun doz hekim tarafından belirlenmelidir. Vitamin takviyesinin başlamasının ardından hastalarda genellikle 24 saat içerisinde uyuşukluk, yorgunluk, ağrı, bilinç bulanıklığı ve iştahsızlık gibi olumsuzluklar azalarak ortadan kalkmaya başlar. Kanama ve enerji düşüklüğü gibi semptomlar ise 1-2 hafta içerisinde genellikle iyileşmeye başlar. Dişlerde çürük ve diş kaybı gibi geri dönüştürülemez semptomlar haricinde diğer tüm belirtiler tedaviyle birlikte 3 ay içerisinde tamamen iyileştirilebilmektedir. Uzun süreli yetersizliğe bağlı kalıcı sorunlar için ise medikal estetik uygulamaları ve ağız diş sağlığına ilişkin ayrıca tedavilerden yararlanmak mümkündür.

Skorbüt ve C vitamini yetersizliğine bağlı görülen tüm olumsuzluklardan korunabilmek adına sağlıklı ve dengeli beslenmeye gereken hassasiyet gösterilmelidir. Eğer sizde de C vitamini yetersizliği bulunuyor veya buna ilişkin semptomlar yaşıyorsanız bir an önce sağlık kuruluşlarına başvurarak gerekli tedavileri alabilir. Bu sayede skorbüte bağlı ciddi ve telafisi mümkün olmayan sorunlara karşı önleminizi erken dönemde alabilirsiniz.

Kaynak Bilgisi : MedicalPark