Diğer adları : İlaç taraması İlaç testi Madde suistimali testi Toksikoloji taraması Toks taraması
Resmi adı : Suistimal edilen ilaçların test edilmesi

Niçin Testi Yaptıracaksınız?
İlaç kullanımını araştırmak, madde kötüye kullanım sorunu olan birini izlemek, ilaç dozaşımını belirlemek ve değerlendirmek için bu test yapılır.

Ne Zaman Testi Yaptıracaksınız?
Yeni bir işe başlamadan önce veya sigorta poliçesi için, işyerinde ve sporcularda ilaç test programları kapsamında rastgele zamanda, mahkeme gerekli gördüğünde, madde suistimali yaptığı bilinen veya bundan kuşkulanılan kişiyi izleme amacıyla doktor tarafından istediğinde veya kişide ilaç dozaşımını düşündüren bulgular varlığında bu testler yapılır.

Gerekli Numune Nedir?
Rastgele zamanda verilen bir idrar numunesi, ara sıra bir kol damarından alınan kan numunesi, nadiren saç, tükürük veya ter numunesi kullanılır.

Test için Hazırlık Gerekir mi?
Gerekmemektedir.

Ne test edilmektedir?
Suistimal edilen ilaç testleri, idrarda veya daha seyrek olarak kan, tükürük, saç ve terde bir veya birden fazla sayıda yasadışı ve/veya yasal ilaçların belirlenmesi işlemidir. Genellikle bir başlangıç testi ardından ilaç veya ilaçların varlığını tanımlayan ve/veya doğrulayan ikinci bir testin yapılmasını içerir. Laboratuvarların çoğu piyasada mevcut “suistimal edilen belli başlı ilaçların” idrarda araştırılması için geliştirilmiş ve optimize edilmiş testleri kullanmaktadır.

Suistimal edilen ilaçların çoğu için başlangıç testleri önceden belirlenmiş bir eşik değerle karşılaştırılır. Bu eşik değerden aşağı değerlerin negatif, üstü değerler pozitif test sonucu olduğu kabul edilir.

Test edilen her bir ilaç sınıfı içinde kimyasal açıdan benzer çeşitli ilaçlar bulunabilir. Yasadışı olanlara kimyasal açıdan benzer yasal ilaçlarıyla yapılan testlerin sonuçları da pozitif çıkabilir. Bu nedenle bir veya birden fazla ilaç sınıfı için pozitif sonuç veren tarama testleri var olan maddeyi tam olarak tanımlayan gaz kromatografisi /kütle spektrometrisi (GC/MS) gibi çok duyarlıve özgül ikinci bir testle doğrulanmalıdır.

En sık taranan ilaç sınıfları aşağıdaki tabloda sıralanmıştır:

Taranan ilaç sınıfı Doğrulama testleri sırasında tanımlanmış spesifik ilaç örnekleri
Amfetaminler Metamfetamin, amfetamin
Barbitüratlar Fenobarbital, sekobarbital, pentobarbital
Benzodiazepinler Diazepam, lorazepam
Esrar türevleri Marihuana
Kokain Kokain ve/veya metaboliti (benzoilkognin)
Afyon alkaloitleri Kodein, morfin, eroin metaboliti
Fensiklidin (PCP) PCP
(İlaç sınıfları ve suistimal edilen ilaçların daha kapsamlı bir listesine bkz.)

Tanımlanan sınıflara benzemeyen maddeler yalancı negatif sonuçlara yol açabilmektedir. Test metilendioksimetafetamin (MDMA, Ecstasy), oksikodon (Oxycontin) veya buprenorfin benzeri ilaçların tayini için tasarlanmadığı veya gama hidroksibütirat (GHB) gibi vücutta belirlenecek kadar uzun süre kalmadığı için bazı ilaçları standartlaşmış analizlerle saptamak zorlaşabilir

Sporcularda hormonlar ve steroitlerin testlerinde, her test genellikle belli bir maddeye özgü olup miktar tayini için yapılan nicel (kantitatif) testlerdir. Özellikle ulusal ve uluslararası düzeydeki atletler yasadışı ilaçlar için test edilir. Bu atletler ilaveten performans artırıcı denilen uzun bir yasaklanmış maddeler listesi açısından da denetlenirler.

“Yasadışı ilaç kullanılmayan işyeri” veya spor testi programının bir bölümü olarak tıbbi veya yasal nedenlerle ilaç gruplarının testleri istenir. Bu maddeler ağız veya soluk yoluyla alınır veya enjekte edilir. Emilen miktarlar ve etkileri hangi ilaçların alındığına, ilaçların saflık ve etki gücüne, etkileşimleri, zamanlamaya, kullanım yoluna, kişinin bunları metabolize ve elimine etme yetisine bağlıdır. Bazı ilaçlar diğer ilaçların etkisi veya metabolizmasına müdahale edilebilir. Merkezi sinir sistemini (MSS) baskılayan iki ilacın alınması artı etki yapar. MSS’ini baskılayan bir ilaçla birlikte uyaran bir ilaç yarışmacı (rekabetçi) etkiler gösterir. Test edilen ilaçlar, spor testlerinin bir bölümü olarak ölçülen bazı hormonlar ve steroitler dışında normalde vücutta bulunmaz.

Test için numune nasıl toplanır?

Suistimal ilacı taraması için en sık idrar numunesi test edilir. İdrar yerine geçmemesine rağmen saç, tükürük, ter ve kan gibi diğer vücut numuneleri de kullanılabiir.

İdrar ve tükürük temiz kaplar içinde toplanır. Bir kol damarından iğneyle kan numunesi alınır. Numune almak için saç, kafa derisine yakın bir yerden kesilir. Tipik olarak belli bir müddet deriye uygulanan bir bantla ter numunesi alınır.

Numunenin kalitesinden emin olmak için herhangi bir test hazırlığına gerek var mı?

Test için herhangi bir hazırlığa gerek yoktur.

Nasıl kullanılır?
Suistimal edilen ilaçların testleri birkaç farklı alanda kullanılabilir:

Tıbbi tarama
Yasal veya Adli Tıp Testi
İşe girmek için ilaç testi
Sporcu/Atlet testi
Tıbbi Tarama
Suistimal edilen ilaçların tıbbi amaçlı testleri birincil olarak uygun tedavi alabilmesi için kişilerin almış olabileceği ilaçlar veya ilaç kombinasyonlarının belirlenmesine odaklanır. Belli bir kişi üzerine toplu etkisi, o kişinin vücudunun ilaçlara verdiği yanıta, aldığı miktar ve kombinasyona ve ne zaman kullandığına bağlıdır. Örneğin, MDMA başlangıçta düş gördürücü etkilerle ilişkili bir uyarıcı iken vücutta metabolize ve elimine olduğu için merkezi sinir sisteminin (MSS) baskılanmasına da neden olmaktadır. Birçok olguda ilaçlar kombine edilmiş ve/veya etanolle (alkol) birlikte alınmıştır Bu zaman dilimi içinde biri alkol içerse vücutlarında potansiyel olarak tehlikeli bir kombinasyon olarak iki MSS depresanı bulunacaktır.

Tıbbi nedenlerden dolayı ilaç testi uygulanabilenler:

Acil serviste doktorun ilaçla ilişkili olabilen bulantı, hezeyanlar, panik, paranoya, beden ısısında artış, göğüs ağrısı, solunum yetmezliği, kasılma nöbetleri ve/veya baş ağrıları gibi akut sağlık sorunları geçirdiğini düşündüğü kişiler:
Kaza sonrası acil servise getirilmiş, doktorun ilaç (lar) ve/veya alkol alabildiğinden kuşkulandığı kişi
Doktorun ilaç(lar) kullanabildiğinden kuşkulandığı genç veya erişkin kişi.
İlaç kullandığı bilinen ve izlenen kişiler. Bu kişiler yasal veya yasadışı ilaçları kullanıyor olabilir. Genel bir test veya suistimal edilen maddeye spesifik testler uygulanabilir.
İlaç kötüye kullanım riski altında olduğu düşünülen gebe kadınlar veya belli karakteristik davranışlar gösteren yenidoğanlar
Yasal veya Adli Tıp Testi
Yasal nedenlerle ilaç testi çeşitli durumlarda birincil olarak yasadışı veya yasaklanmış ilaçların tespitiyle ilgilenilir. Bu tip testler için numune toplama işlemleri yasal “gözetim zincirini” koruma amacıyla sıkıca kontrol edilmekte ve belgelenmektedir. Verici numuneyi, gözetim altında kolayca açılmayan bir kapakla mühürlenmiş ve sıkıca kapatılmış bir kap içinde sunar. Numune test süreci boyunca spesifik gözetim zinciri protokolüyle izlenir. Numuneyi kullanan ve/veya test eden herkes numune transferi nedenini imzalı belgelerle tasdik eder. Böylece sürecin her aşaması kalıcı olarak belgelenir. Yasa gereği ilaç suistimali tarama testleri aşağıdakileri içerir:

Mahkemenin gerek duyduğu ilaç testi genellikle yasadışı ilaç kullandığı için suçlanan kişinin rastgele zamanda izlenmesini içerir. Anne ve/veya babanın ilaç kullanımını dışlamak için velayet davalarında bu testler de istenebilir.
Devletin çocuk koruma hizmetleri yeniden ilaç kullanmaya başlamadığından emin olmak için bazen ilaç sorunu olduğu bilinen anne ve/veya babanın, uzun süreli takibini isteyebilir.
Alkol veya ilaç kullanımıyla ilişkili olduğundan kuşkulanılan kaza geçiren kişide (kişilerde) yasal gereklilik olarak ilaç testi yapılabilir.
Adli tıp testleri bir suç araştırması sırasında çeşitli vücut sıvıları ve dokularda çok sayıda ilacı test edebilir. İlaçların bir kaza, ırza geçme, alkollü veya ilaç almışken araç kullanma gibi bir suça katkıda bulunan bir faktör olup olmadığının belirlenmesi amaçlanabilir. Kişinin aşırı dozda ilaç veya ilaca bağlı bir nedenden ölüp ölmediğini belirlemek için de bu testler yapılabilir.
Sigorta şirketleri başvuranlara ilaç tarama testleri uygulayabilir. Bu testler kokain testini ve tütün yasal bir madde olmasına rağmen nikotin testini de içerebilir.
Okullar rastgele yapılan ilaç testlerini kombine eden programlar gerçekleştirebilir. Bu programlar yasadışı suistimal edilen ilaçların testleriyle birlikte yarışmalı sporlarda performans artırıcı maddelerin testlerini de içerebilir.
İşe girmek için ilaç testi
İşe girmeden önce rastgele bir zamanda, bir kaza sonrası veya işveren işçisinin yasadışı ilaç kullanmakta olduğuna ilişkin makul kuşkuları varsa ilaç testi yapılabilir. Başlıca suistimal edilen ilaçlarlar test edilir ve her pozitif sonuç başka bir yöntemle doğrulanır. İşe alınma öncesi sıklıkla ilaç testi yapılır.

Yasal veya adli tıp amaçlı ilaç testlerinde olduğu gibi işe alma sırasındaki testlere ilişkin numune toplama ve test prosedürleri de yasal “gözetim zincirine” uyma amacıyla sıklıkla sıkı bir şekilde denetlenip belgelenir. Gözetmen huzurunda işçiden alınan numune (genellikle idrar numunesi) kolay açılmayan mühürlü kapakla kapatılmış bir kap içine konur. Daha sonra test süreci boyunca numune gözetim zinciri protokolüne uyularak numuneyi kullanan ve/veya test eden herkes kaydedilir. Böylece sürecin her aşaması için kalıcı bir kayıt sistemi oluşturulur.

Sporcu/Atlet Taraması
Yarışmacı atletlerde konvansiyonel testler uygulanırken birincil olarak doping ilaçlarına ve/veya kas büyümesini ve/veya gücü ve dayanıklılığını iyileştirmeyi teşvik etmek için alınan katkı maddelerine odaklanılır. Yerel düzeyde sportif etkinlik testleri kısıtlı sayıda olabilirken ulusal ve uluslararası düzeyde yüksek derecede organize testler gerçekleştirilmektedir.

WADA ( World Anti-Doping Agency [Dünya Antidoping Ajansı]), sporcuların ulusal, uluslararası ve Olimpik düzeyde ilaç kullanımını izlemek için işbirliği yapmaktadır. WADA, her sportif etkinlik ve ülke için değişmez ilaç testi kuralları ve yaptırımlarını belirleyen yazılı bir koda ve yasaklanmış maddeleri içeren uzun bir listeye sahiptir. Atletler testler sırasında vücutlarında bulunan her yasaklanmış maddeden sorumludur. Test edilen bileşiklerin çoğunun herhangi bir miktarı, kafein gibi maddelerin ise yüksek miktarları pozitif olarak kabul edilir. Anabolik steroitler (testosteron) ve eritropoietin, büyüme hormonu ve insüline benzer büyüme faktörü-1 gibi peptit yapısındaki hormonlar yasaklanmış olmasına rağmen bu maddeler vücut tarafından üretildikleri için ölçümleri zordur. Test yöntemleri katkı olarak verilen bileşiklerle endojen (atletin vücudu tarafından üretilen) maddeler arasında ayrım yapabilmelidir.

Yarışmalar dışında antrenman mevsimi sırasında rastgele zamanlarda atletlere tarama programları kapsamında kas kitlesini artışını teşvik eden testosteron gibi anabolik steroitlerin kullanımını araştırmak için ilaç testleri yapılır. Yarışmalar sırasında sıklıkla rastgele zamanlarda ve her yarışmayı kazananda testler yapılır. Bu testler uyarıcılar, narkotikler, anabolik ilaçlar ve peptit türevi hormon kategorilerini analiz eder. Kan basıncı ve kalp hızını azalttıklarından okçuluk, jimnastik ve atıcılık benzeri sporlarda beta blokerler gibi maddeler için programa ilave testler de dahil edilir.

Olimpiyatlara da katılacak profesyonel atletler diğer yarışmacılar gibi karşılaşma öncesi ve sırasında uygulanan testlere tabidir.

Ne zaman istenir?
Bir doktor, işveren, yasal makam veya spor kuruluşunun, kişinin vücudunda yasaklanmış maddeler olup olmadığını belirlemesi gerektiğinde ilaç testi yapılır. Bazı yeni işlere başlamadan ve sigorta poliçesi hazırlamadan önce, işyeri ve sporcu ilaç testi programlarını yerine getirmek için rastgele zamanda, mahkeme gerekli gördüğünde, kişi ilaç kullanım bulgularına sahip olduğunda doktor madde suistimali yaptığı bilinen veya kuşkulanılan kişiden gerektiğinde bu testleri isteyebilir.

Test sonucu ne anlama gelir?
Başlangıç ilaç taramalarında sonuç pozitifse o kişinin vücudunda ilaç sınıflarının birine ait bir maddenin belirlenmiş eşik değerin üstünde mevcut olduğu anlaşılır. İkinci testten sonra numunenin varlığı doğrulanırsa, örneğin marihuana testi pozitifse, kişi bu ilacı almıştır. Bazı olgularda bu sonuç o kişinin o maddeyi aldığı zaman dilimi veya kabaca o maddeyle ilişkilendirilebilirse de olguların çoğunda bu bilgiler gerekli değildir. Birçok ilacın konsantrasyonu metabolizma hızları gibi kişiden kişiye değiştiğinden ilacın ne zaman ve ne miktarda alındığına ilişkin yorumlar yapmak güçleşebilir.

İlaç veya ilaçlar saptanmamışsa veya düzeyleri belirlenmiş eşik değerin altındaysa sonuç genellikle “tespit edilmedi” veya “hiç bulunmadı” şeklinde rapor edilir. Negatif sonuç mutlaka o kişinin belli bir anda o ilacı almadığı anlamı taşımaz. İlaç düzeyi belirlenmiş eşik değerin altında olabilir. İlaç çoktan metabolize edilip vücuttan atılmış veya test yöntemi numunede mevcut belli bir ilacı tespit edememiş olabilir.

Amfetaminler, kokain ve afyon alkaloitleri testleri son 2 veya 3 günlük ilaç kullanımını gösterir. Marihuana ve metabolitleri, esrar türevleri birkaç hafta saptanabilir düzeylerdedir. Saç kökü testleri saçın büyümesi için gerekli son 2-3 haftayı değil aksine son 2-3 aydaki ilaç kullanımını tespit eder. Birkaç gün veya hafta yapışık kalan bir emici bant üzerine idrar numuneleri toplanabildiği için bu uzun müddet içinde herhangi bir zamanda yapılan test ilaç kullanımını gösterebilir. Spesifik amaçlar için sıklıkla bu diğer numune tipleri kullanılabilir. Örneğin, işe alınma veya kaza nedeniyle idrar testine alternatif olarak saç numuneleri kullanılabilir. Yasadışı ilaç kullandığı için suçlanan kişinin izlenmesi amacıyla mahkeme istediği takdirde ter testi yapılabilir. Alkol testi için en çok kan numunesi kullanılmaktadır.

Sporcular için yapılan hormon veya steroid testi sonuçları bu test yöntemlerini bilen biri tarafından yorumlanmalıdır. Negatif sonuç o maddenin vücütta “normal” miktarlarda, pozitif sonuçlar atletin vücudunda o maddenin normalden daha yüksek miktarlarda bulunduğunu gösterir. Bu durum, her kişide o maddenin normal konsantrasyonu farklı olacağı ve koşullara göre değişik miktarlarda hormonlar ve steroitler üretileceği gerçeğiyle zorlaşabilir.

Bilmem gereken başka bir şey var mı?
İlaç suistimali ve ilaç dozaşımı ile ilişkili bulgular kişiden kişiye ve zamanla değişecek olduğu gibi mutlaka vücut içindeki ilaç konsantrasyonlarını yansıtmamaktadır.

Hem kan hem de solukta etanol ölçülebilir. Yasa yürütenler tarafından kullanılan soluk analiz testinin esasını bu ölçümler oluşturmaktadır.

İşyerinde federal işçilerin test edilmesi gibi bazı test tipleri için numunenin toplanmasından sonuçların yorumlanması ve bildirimini kapsayan birçok yönetmelik mevcuttur. Testi isteyen doktor, yasa yürütücünün temsilcisi, adli tıp uzmanı, devlet organları, sigorta temsilcisi, işveren ve spor kuruluşu, test edilen kişi için testin tam olarak neyi kapsadığını, nasıl yapıldığını, sonuçların nasıl yorumlanabildiği veya yorumlanamadığını bilmek önemlidir. Bu süreç numune toplamak ve “ilaç testini” istemek kadar basit veya kolay değildir.

Bazı reçeteye tabi olan ve olmayan ilaçlar tarama testlerinde pozitif sonuç verebilir. İlaç testi olduğunuzda almakta olduğunuz ve/veya reçetelendirilen her ilacı beyan etmelisiniz. Böylece sonuçlarınız doğru biçimde yorumlanabilir. Yıkanmamış haşhaş tohumlarının simit veya kek içinde yenilmesi afyon alkaloitleri için yapılan test sonucunun pozitif çıkmasına neden olabilir. İlaç testi yapıldığında sizden bu yiyeceklerden sakınmanız istenebilir.

Neden bir ilaç taramasında tüm ilaçlara bakılmamaktadır?
İlaç testleri işe girme veya yasal gereklilikler gibi spesifik kullanımlar için tasarlanmıştır.Bazı laboratuvarlar birden fazla sayıda ilaç tarama paneli teklif edebilirken doktor veya başka bir yetkili makam testleri tek tek seçebilir.

Neden doktorum tekbir ilaç testi yaptırmamı istedi?
Doktor o kişinin belli bir ilacı aldığından kuvvetle kuşkulandığında veya o kişiyi daha önce bir madde suistimali için izlediğinde yalnızca o ilacın test edilmesini isteyebilir. Kuşkulanılan ilacın teklif edilen ilaç taramasında yer almadığında tek bir test isteyebilir.

Yasal olan bir ilaç için neden test yaptırılması gerekir?
Madde yasal olabilmesine rağmen belli bazı durumlarda yasaklanabilmektedir. Örneğin, bir sigorta şirketi, sigortalanmak için başvuranları halen sigara kullanmadıkları savlarını doğrulamak için nikotin testinden geçirebilir. Olimpik atletler için yasaklanmış maddelerden birçoğu yasal olmasına rağmen atletin performansını etkileme potansiyeline sahiptir. Vücutlarındaki saptanan her maddeden eninde sonunda kendileri sorumlu olduğundan atletler ilaçları seçerken ihtiyatlı olmalıdır.

Kaynakça : labtestsonline