Boğmaca, akciğerler ve hava yollarında görülen yüksek bulaşıcılığa sahip bir bakteri enfeksiyonudur. Birçok insanda boğulma sesine benzer bir nefes alımının ardından şiddetli bir öksürük nöbeti ile kendini gösterir. Boğmaca aşısı geliştirilmeden önce, hastalık önemli bir çocukluk çağı enfeksiyonuydu. Günümüzde ise boğmaca sadece tüm aşı dozları tamamlanmamış çocuk ve ergenler ile bağışıklık sistemi zayıf yetişkinleri etkiler. Boğmaca, enfeksiyon geçiren birinin öksürük veya hapşırık damlacıkları vasıtasıyla yayılım gösterir. En önemli belirtileri şiddetli öksürük ve nefes darlığıdır. Erken dönemde teşhis edilirse antibiyotiklerle tedavisi mümkündür. İlerlemiş hastalıkta ise antibiyotikler işe yaramadığı için sadece belirtileri kontrol altına almak için destekleyici tedavi verilir.

Boğmaca nedir?

Boğmaca üst solunum yollarının akut mikrobik bir hastalığıdır. Bordetella pertussis isimli bakterinin vücutta yayılması sonucu hastalık belirtileri ortaya çıkar. Tedavide geç kalınırsa vücudun çeşitli organlarında kalıcı hasar ve sakatlığa yol açar. 2 ila 3 ay ya da daha fazla süren öksürük nöbetlerine neden olur ve bebekler ile küçük çocuklarda özellikle ağır seyreder. Hastalığa yakalanan 100 bebekten 4’ü kaybedilir.

Boğmaca nasıl bulaşır?

Boğmaca, oldukça bulaşıcı bir solunum yolu hastalığıdır. Hastalık etkeni bordetella pertussis adı verilen bir bakteridir. Enfekte bir kişi öksürdüğünde ya da hapşırdığında, mikrop yüklü küçük damlacıklar havaya püskürtülür ve yakınlarda olan birinin bu damlacıkları soluması sonucunda hava yollarına ulaşarak hastalığa yol açar. Hasta ile yakın mesafeden konuşmak ya da öpüşme gibi yakın temas kurmak da bulaşmaya neden olabilir.

Boğmaca belirtileri nelerdir?

Boğmacanın ilk belirtileri; burun akıntısı, gözlerde kızarıklık ve akıntı, boğaz ağrısı ve vücut ısısında hafif yükselme gibi soğuk algınlığına benzer şikâyetlerden oluşur. Yoğun öksürük nöbetleri bu ilk belirtilerden yaklaşık 1 hafta sonra başlar. Boğmaca, erken evrelerinde genellikle soğuk algınlığıyla karıştırılır. Bu nedenle, sağlık uzmanları, daha ciddi belirtiler ortaya çıkıncaya kadar boğmacadan şüphelenmez ya da hastalığı teşhis edemezler. Daha ileri evrelerde görülen belirtiler şunları içerebilir:

• Öksürük nöbetleri. Genellikle bir anda başlar ve birkaç dakika sürer. Nöbetler geceleri daha yaygın olma eğilimindedir. Öksürme genellikle yoğun kıvamlı balgamla birliktedir ve öksürüğü kusma takip edebilir.
• Nefes darlığı. Öksürük nöbetleri arasında nefes darlığı görülebilir ve bu sırada farklı bir ses ortaya çıkabilir.
• Solunum sırasında tipik ses. Boğmaca, akciğerlerde yeterli hava kalmayıncaya dek defalarca ve şiddetli öksürmeye neden olabilir. Akciğerde hava kalmadığında zorlu bir şekilde nefes alınarak oksijen yetersizliği telafi edilmeye çalışılır ve bu da şiddetli bir sese neden olur.
• Dudak ve tırnak yatağında morarma. Küçük çocuklarda nefes almada güçlük sebebiyle oksijen yetersizliğinin sonucu olarak siyanoz olarak adlandırılan morarma ortaya çıkar.
• Solunum durması. Çok küçük bebeklerde öksürük çok belirgin olmayabilir; ancak kısa süren ve apne olarak adlandırılan solunum durması periyotları görülür. Bu tehlikeli bir durumdur ve 1 yaş altı bebeklerin yarısı bu sebeple hastanede tedavi edilir.
• Yüzde kızarıklık. Öksürüğün yaptığı basınç nedeniyle yüzde kızarıklık ortaya çıkabilir. Cilt altında ya da gözlerde hafif bir kanama görülebilir.
• Halsizlik ve yorgunluk. Öksürük nöbetleri nedeniyle hasta aşırı yorgun düşer ve halsiz kalır.
• Kusma. Öksürük nöbetleri kusmaya neden olabilir.
• İshal. Bazı hastalarda ishal de belirtilere eşlik edebilir.

Enfeksiyon özellikle gençlerde ve yetişkinlerde, bilhassa boğmaca aşısı olanlarda hafif belirtilerle seyreder. Boğmaca hastalığının tamamen iyileşmesi yavaş olabilir. Zaman içinde öksürük hafifler ve sıklığı azalır. Öte yandan, öksürük farklı solunum yolu enfeksiyonlarıyla aylar sonra bile geri gelebilir.

Bebeklerde boğmaca

Boğmaca 2 ila 3 ay veya daha fazla sürebilen tekrarlanan öksürük nöbetlerine neden olur ve özellikle bebekleri ve küçük çocukları çok hasta eder. 18 aylıktan küçük bebeklerde boğmaca öksürüğü nefesin tamamen durmasına neden olabileceğinden yakın takip önemlidir. Ciddi hastalığı olan küçük bebekler hastanede tedavi altına alınmalıdır. Altı ayın altındaki bebekler ve küçük çocuklar genellikle boğmacadan ciddi şekilde etkilenir. Bebeklerde aşağıdaki durumların oluşmasıyla ilgili artmış bir risk vardır;

• Dehidrasyon. Vücutta fonksiyon bozukluğu ile sonuçlanan aşırı sıvı kaybı
• Solunum güçlüğü
• Kilo kaybı
• Zatürre. Boğmacaya bağlı akciğerlerde enfeksiyon
• Epileptik nöbetler
• Böbrek sorunları
• Beyne yeterince oksijen gitmemesinden kaynaklanan beyin hasarı

Daha büyük çocuklar ve yetişkinler burun kanaması, kaburgalarda hasar veya fıtık gibi tekrarlayan şiddetli öksürükten kaynaklanan problemlerle karşılaşsalar da, bebeklere göre daha az etkilenme eğilimindedir.

Ne zaman doktora görünmeli?

Uzun süreli öksürük nöbetleri hastada aşağıdaki şikâyetlere neden oluyorsa bir doktora başvurmak gerekir:

• Kusma
• Yüz ve dudakların kırmızı veya mavi renge dönmesi
• Nefes almakta zorlanma
• Solunum sırasında gözle görülür duraklamalar olması
• Boğuk bir sesle nefes alma

Boğmaca tedavisi nasıl yapılır?

Boğmaca erken dönemde teşhis edilirse antibiyotik tedavisi, öksürük ve diğer belirtileri azaltmak için faydalı olabilir. Erken tedaviyle enfeksiyonun başkalarına bulaşma ihtimali de azalır. İlk 3 haftada antibiyotikler hastalığı kontrol altına almak için etkili olabilirler. Fakat genellikle çoğu bireyde teşhis çok geç konduğu için antibiyotik tedavisi fayda vermez. Boğmaca tedavisi hastanın yaşına ve enfeksiyonun ne kadar süre önce başladığına bağlı olarak değişiklik gösterir. Hastalık belirtileri 3 hafta önce başladıysa artık sadece destek tedavisi verilir. İstirahat, bol sıvı alımı ve yüksek vücut ısısını düşürmek için ateş düşürücü ilaçlar kullanılır. Öksürük ilacı kullanmak öksürüğü kesmek için faydalı değildir; bu ilaçların ciddi yan etkileri olabilir ve bu sebeple küçük çocuklarda kullanımları uygun da değildir.

Boğmacadan korunmak için neler yapmalı?

Boğmacadan korunmak için alınabilecek en iyi önlem boğmaca aşısı yaptırmaktır. Boğmaca olan biriyle temas eden kişilere aşağıdaki risk gruplarından birinde yer alıyorlarsa enfeksiyona karşı korunmak için antibiyotik önerilebilir:

• Gebeler
• Sağlık çalışanları
• 12 aydan küçük bebekler
• Bağışıklık sisteminde zayıflık olanlar
• Astım gibi solunum sıkıntısıyla giden hastalığı bulunanlar
• Boğmacaya yakalanmış biriyle aynı evde yaşayanlar
• Boğmaca enfeksiyonu bulaşması durumunda ağır hastalık veya komplikasyon gelişme riski yüksek olan birisiyle yaşayanlar

Boğmaca aşısı

Bebekleri ve çocukları boğmacadan koruyabilmek için aşılama en iyi yoldur. Bunun için ülkemizde uygulanan rutin aşılama takvimine göre aşağıdaki dozlar uygulanır:

• Gebelikte boğmaca aşısı. Hamileliğinizin 20. haftasından hemen sonra aşının yapılması için en uygun zamandır. Bu aşılama bebeği hayatın ilk birkaç haftasında boğmacadan koruyabilir.
• Beşi bir arada aşı (difteri, tetanoz, aselüler boğmaca, inaktif polio, H. influenza tip b aşısı). Bu aşı boğmaca ile birlikte beş farklı hastalığa karşı koruma sağlar. Bebeklere sağlık bakanlığı aşı takvimine göre ikinci, dördüncü altıncı ve on sekizinci aylarda uygulanır.
• Dördü bir arada aşı (difteri, tetanoz, aselüler boğmaca, inaktif polio aşısı). Çocuklara ilkokul 1. sınıfta destek doz olarak yapılması önerilir.

Daha büyük çocuklar ve yetişkinler, hamilelik veya boğmaca salgını dışında, rutin olarak aşılanmaz. Yapılan aşılama, boğmaca hastalığından ömür boyu koruma sağlamaz. Fakat aşılanan çocukların enfeksiyonun etkilerine karşı daha savunmasız oldukları gençlik dönemlerinde hastalığa yakalanmasına engel olabilir ya da daha hafif atlatmalarını sağlar.

Kaynak Bilgisi : MedicalPark