Disfaji yani yutma güçlüğü, yiyecekleri veya sıvıları ağızdan mideye göndermek için daha fazla zaman ve emek harcanması anlamına gelir. Kişi çok hızlı yemek yediğinde veya yiyecekleri yeterince çiğnemediğinde ortaya çıkabilen disfaji, genellikle kişinin endişelenmesine neden olmaz. Ancak sürekli olan disfaji, tedavi gerektiren ciddi bir tıbbi durumu gösteriyor olabilir. Disfaji, her yaşta ortaya çıkabilen bir sağlık sorunudur. Fakat yaşlı bireylerde daha yaygın rastlanır. Yutma güçlüğü problemine neden olabilen etkenler değişkendir ve tedavi altta yatan sebebe bağlı olarak planlanır.

Disfaji nedir?

Disfaji, yutma güçlüğü için kullanılan tıbbi terimdir. Genellikle sinir veya kas problemlerinden kaynaklanır. Ağrılı olabilen bu durum, yaşlılarda ve bebeklerde daha yaygındır. Disfaji terimi, genellikle başka bir rahatsızlığa ait bir belirti olarak kabul edilmekle birlikte, bazen birincil problem de olabilir. Çok çeşitli potansiyel disfaji nedenleri vardır. Sadece bir veya iki kez meydana gelirse, muhtemelen ciddi bir rahatsızlığa işaret etmez. Ancak düzenli olarak yutma güçlüğü yaşanması durumunda mutlaka bir doktor tarafından nedene yönelik araştırma yapılması gerekir.

Disfaji tipleri nelerdir?

Yutma işlevinin düzgün olarak yerine getirilebilmesi için, çeşitli kas ve sinirlerin koordinasyon içinde çalışması gereklidir. Bu kas ya da sinirlerin herhangi birinin fonksiyonundaki aksaklık, disfajiye zemin hazırlayabilir. Etkilenen bölgeye göre üç genel disfaji türü vardır:

• Oral disfaji: Ağızda bulunan bir sorundan kaynaklanan yutma güçlüğüdür. Sıklıkla inme gibi nörolojik bir problem sonrası dil zayıflığı, çiğneme zorluğu veya yiyeceği ağızda hareket ettirememe gibi sorunlardan kaynaklanır.
• Faringeal disfaji: Boğazdaki bir sorundan kaynaklanır. Bu bölgedeki sorunlara genellikle sinirleri etkileyen parkinson hastalığı, felç veya amyotrofik lateral skleroz gibi nörolojik bir problem neden olur.
• Özofageal disfaji: Yutma güçlüğüne yol açan sorun yemek borusundadır. Genellikle bir tıkanma veya tahriş nedeniyle gelişir. Tedavide sıklıkla cerrahi işlem gereklidir.

Disfaji sebepleri nelerdir?

Disfaji, genellikle başka bir sağlık durumundan kaynaklanan bir şikâyettir. Fakat bazen nedenin saptanması mümkün olmayabilir. Yutma güçlüğüne yol açabilen sağlık sorunlarından bazıları şunlardır:

• Nörolojik nedenler: İnme, kafa travması, multipl skleroz veya demans gibi sinir sistemini etkileyen durumlar disfaji nedeni olabilir.
• Myastenia Gravis: Myastenia gravis, istemli kasların çabuk yorulması ile karakterize bir otoimmün hastalıktır. Yutma ile ilişkili kaslar da etkilendiği için hastalık disfajiye neden olur.
• Kanserler: Ağız veya özofagus kanseri gibi kanserler.
• Gastro-özofageal reflü hastalığı (GÖRH): Mide asidinin özofagusa geri sızması ile karakterize durumdur. Yemek borusunda darlığa sebep olarak disfajiye yol açabilir.
• Akalazya: Yemek borusunun alt ucunda bulunan kaslarda gevşeme sorunu ile karakterize disfaji ile giden durum.
• Yabancı cisim: Bazen yiyecek ya da başka bir nesne boğaz veya yemek borusuna takılarak kısmi bir tıkanıklığa neden olur. Bu durum, protez dişleri olan yaşlılar ve yemeklerini çiğnemekte güçlük çeken küçük çocuklarda daha olasıdır.
• Skleroderma: Skleroderna, dokuların sertleşmesine neden olan bir romatolojik hastalıktır. Bu hastalık, alt özofagus sfinkterini zayıflatarak yutma güçlüğüne neden olabilir.
• Radyoterapi: Kanser tedavisi için hastanın baş – boyun bölgesine radyoterapi uygulanması, yemek borusunda iltihaplanma, sertleşmeye ve disfajiye sebep olabilir.
• Farengoözofageal divertikül (Zenker divertikülü): Genellikle yemek borusunun üst ucunda bulunan küçük cep şekildeki oluşumdur. Yutma güçlüğü, ağız kokusu, tekrarlayan boğaz temizleme ihtiyacı ve öksürme gibi belirtilerle gider.
• Eozinofilik özofajit: Özofagus yani yemek borusunda bir tür beyaz kan hücresi olan eozinofil seviyelerinde yükseklik vardır. Bu eozinofiller, kontrolsüz bir şekilde çoğalarak sağlıklı sindirim sistemi hücrelerine saldırır. Sonuç olarak da yutma güçlüğü, kusma gibi belirtiler ortaya çıkar.

Çocuklar ayrıca beyin felci, yarık dudak ve damak gibi gelişimsel ve nörolojik sorunlar nedeniyle disfaji sıkıntısı yaşayabilirler.

Disfaji belirtileri nelerdir?

Yutma güçlüğü çeken bazı insanlar, sadece bazı yiyecekleri veya sıvıları yutmakta zorlanırken, diğerleri her zaman yutma problemi yaşar. Disfaji ile ilişkili semptomlar şunları içerebilir:

• Yutkunurken acı çekmek (odinofaji)
• Yutkunamamak
• Yiyeceklerin boğaza veya göğüs kemiğinin arkasına sıkışma hissi
• Ağızdan devamlı salya gelmesi
• Ses kısıklığı
• Reflü: Mide asidi ya da içeriğinin boğaz ya da ağza gelmesi
• Sık sık mide ekşimesi yaşamak
• Yutma sırasında öksürme veya tıkama
• Yutma sıkıntısı nedeniyle yiyecekleri daha küçük parçalara bölmek veya bazı yiyeceklerden kaçınmak
• Bazen yiyeceklerin burundan geri gelmesi
• Yiyecekleri yeterli derecede çiğneyememek
• Bir şey yerken ya da içerken ağızdan köpürme benzeri ses gelmesi

Disfaji belirtileri yaşayan bireyler mutlaka en kısa zaman içerisinde bir sağlık kuruluşuna başvurmalıdır. Çünkü erken araştırmalar, özofagus kanseri gibi ciddi durumları ekarte etmeye yardımcı olabilir. Disfaji, ayrıca ilerleyen zaman içinde beklenmeyen şekilde kilo kaybı ve tekrarlanan akciğer enfeksiyonları gibi semptomlara neden olabilir. Devamlı olarak yutma güçlüğü çeken, disfajiye bağlı olarak kilo kaybı yaşayan, reflü veya kusmanın eşlik ettiği disfajisi olan hastalar mutlaka bir doktora görünmelidir.

Disfaji nedeniyle boğaza takılan yiyecek kişinin nefes almasını engelliyorsa, derhal acil yardım çağrılmalıdır. Yutma sorunu nedeniyle yiyecek boğaza veya göğse sıkışmışsa yine mümkün olan en kısa zaman içinde en yakın acil servise gidilmelidir.

Disfaji nasıl teşhis edilir?

Disfaji ile ilişkili belirtiler yaşanması durumunda, nedeni belirlemek için çeşitli testler yapılabilir. Bu testler şunları içerebilir:

• Sineradyografi: İç vücut yapılarının kamera yardımıyla görüntülendiği bir görüntüleme testi. Test sırasında, hastanın baryum preparatı yutması istenir. Özel bir röntgen cihazı yardımıyla baryumun yemek borusundaki hareketlerine ait video kaydı oluşturulur. Bu test, genellikle konuşma ve yutma uzmanı bir sağlık profesyoneli rehberliğinde gerçekleştirilir.
• Üst endoskopi: Endoskop adı verilen ve ucunda ışıklı kamera bulunan esnek, dar bir tüp ağız ve boğaz yoluyla yemek borusuna geçirilir. İşlem sırasında boğaz ve yemek borusunun görüntüleri monitöre yansıtılır.
• Manometri: Bu test, özofagusa ait kasılmaların ve alt uçtaki kapak gevşemesinin zamanlama ve gücünü ölçer.
• Reflü testi: Tıbbi adı empedans ve pH testi olan bu yöntem, reflüye bağlı asit geri akışının tespiti için yapılır.

Disfaji tedavisi nasıl yapılır?

Disfaji tedavisi, altta yatan nedene ve problemin tipine bağlı olarak değişiklik gösterir. Yutma güçlüğü bazen herhangi bir tedavi yapılmadan da kendi kendine geçebilir. Karmaşık yutma problemlerinin tedavisi ise bir ya da daha fazla uzman doktor tarafından yönetilir.

Oral ya da faringeal disfaji genellikle nörolojik problemlerden kaynaklandığı için, başarılı bir tedavi sağlamak zordur. Bununla birlikte parkinson hastalığı nedeniyle disfajisi olan hastalarda, ilaçlara iyi yanıt alınabilir. Oral ve faringeal yutma güçlüğü tedavisinde şu yöntemler kullanılır:

• Yutma terapisi:  Yutma terapisi, bir konuşma ve dil terapisti rehberliğinde yapılır. Hastaya etkili yutma için yeni yollar öğretilir. Ayrıca fizik tedavi ile zayıf kasların güçlendirilmesi hedeflenir.
• Diyet: Bazı yiyecek ve sıvıların veya kombinasyonlarının yutulması kolaydır. Yutması en kolay yiyecekler tercih edilir. Bu esnada dengeli bir diyet yapılması önemlidir.
• Tüpten besleme: Hastada zatürre, yetersiz beslenme veya sıvı – elektrolit dengesizliği riski varsa, bir burun tüpü (nazogastrik tüp) veya PEG (perkütan endoskopik gastrostomi) ile beslenmesi gerekebilir. PEG tüpleri doğrudan mideye cerrahi yolla takılır ve karına açılan küçük bir delikten geçer.

Genel olarak özofageal disfaji için ise cerrahi girişim gerekir. Bu amaçla kullanılan yöntemler şunlardır:

• Dilatasyon: Yemek borusunda darlık varsa küçük bir balon yardımıyla dilatasyon adı verilen genişletme işlemi uygulanır. Uygulama, balonun yemek borusuna yerleştirilip şişirilmesiyle gerçekleştirilir.
• Botoks (Botulinum toksini) enjeksiyonları: Yemek borusundaki kaslarda gevşeyememe sorunu varsa (Akalazya) botoks tedavisi kullanılabilir. Botulinum, kasılmış kasları felç ederek daralmayı azaltan güçlü bir toksindir.

Disfaji kanserden kaynaklanıyorsa, hasta tedavi için onkoloğa yönlendirilir. Tedavide tümörün cerrahi olarak çıkarılması gerekebilir.

Kaynak Bilgisi : MedicalPark