İnsan vücudunda yer alan tüm organ ve dokular hücrelerden oluşur. Bazı hücreler kendilerini yenileyebilir ve farklı hücre tiplerine dönüşebilir niteliktedir. Kök hücre olarak adlandırılan bu hücreler, çoğalamayan kas ve sinir hücrelerinden farklı olarak bölünebilir ve çoğalabilir. Tek bir hücreden yüz binlerce hatta milyonlarca hücrenin oluşmasını sağlayan kök hücre, aynı zamanda kendisini yenilemek amacıyla bölünerek çoğalabilir. Kök hücreler, oksijen taşıma görevini, hormonal ve sinirsel iletimi sağlayamasa da, bu hayati işlevleri yerine getirmesi gereken hücrelerin oluşumunda rol oynar. Bir ömür boyunca kendisini yenileme özelliğine sahip olan kök hücre, diğer hücrelere dönüşür. Vücudun ihtiyacı doğrultusunda farklılaşarak diğer hücrelerin gelişimi, olgunlaşması ve çoğalmasını sağlar. Ancak yaş ilerledikçe vücutta bulunan kan hücresinin miktarı, diğer hücrelere kıyasla azalır. Yenidoğan bebeklerde her 10 bin hücreden 1’i kök hücreyken, 65 yaşındaki bir kişide her 1 milyon hücreden yalnızca biri kök hücredir. Yaşın ilerlemesi ile birlikte azalım gösteren kök hücre miktarı nedeniyle hasarlanan doku ve organlar yeterince onarılamaz hâle gelir. Bu yüzden kök hücre tedavisi, ölümle sonuçlanabilecek pek çok hastalığın, bazı kanser türlerinin ve doğumsal olarak gelen kan hastalıklarının tedavisinde oldukça önemlidir.

Kök hücre nedir?

İnsan vücudunda, kişinin sağlıklı bir şekilde yaşamına devam edebilmesi için pek çok farklı göreve sahip hücre tipleri bulunur. Kök hücreler ise vücutta tüm doku ve organların yapısını oluşturan hücrelerdir. Organizma içinde yer alan tüm hücrelere dönüşebilen ve ana hücre olarak tanımlanan kök hücreler, vücutta ihtiyaç duyulan her bölgede yer alır. Böylece hastalanan veya hasarlanan tüm doku ve organların yenilenmesinde rol oynar. İhtiyaç duyulan hücre tipine dönüşerek; hastalık, yaralanma ve diğer sebepler nedeniyle oluşan organ ve doku hasarı ya da kaybını onarır. Bölünebilen yapıları sayesinde, aynı türden kök hücrelerin oluşumunda da rol oynarken aynı zamanda kas ya da kan hücrelerine dönüşebilirler. Pek çok farklı türü bulunan kök hücreler, kişi henüz anne karnında iken gelişimin ilk basamaklarında önemli rol oynayarak, organ ve dokuların oluşumunu sağlar. Embriyonik kök hücre olarak tanımlanan bu hücrelerden farklı olarak insan vücudunda somatik kök hücreler yer alır. Dokuya özel ya da erişkin kök hücre olarak bilinen somatik kök hücrelerin yanı sıra iPS hücreleri olarak tanımlanan uyarılmış pluripotent kök hücreler de bulunur. Teknolojinin ve tıp biliminin gelişimi ile son zamanlarda yağ dokusundan ya da kemik iliğinden de alınabilen kök hücrelerin, bir başka kişiye nakli sayesinde pek çok farklı hastalık türü tedavi edilebilir. Hasta kişiye doğrudan damar yoluyla verilebileceği gibi hasarlı organa direkt olarak da nakledilebilen kök hücre, hasta vücuda girdiğinde çoğalarak organizmanın ihtiyaç duyduğu hücrelere dönüşerek, hastalıklı dokuyu ya da organı onarabilir.

Kök hücre tedavisi nedir?

İnsan vücudunda yer alan tüm yapıların kökenini oluşturan ve kendi kendini yenileyebilen kök hücreler pek çok hastalığın iyileştirilmesinde kullanılır. Kişinin kendisinden, uyumlu ya da yarı uyumlu olan donörden alınan kök hücreler, hasta kişiye nakledilerek hastanın hasarlanan hücre, doku ve organlarının yenilenmesi için kullanılan bir tedavi yöntemidir. Önceden yalnızca kemik iliğinden alınan kök hücreler ile kök hücre tedavisi uygulanabilirken günümüzde vücut dolaşımında yer alan, yani periferik kandan ve kordon kanından da alınabilmektedir. Ayrıca son dönemde, yumurtadan (embriyonik kök hücre) ve yağ dokusundan da kök hücre elde edilebilmektedir. Kalp, beyin ve sinir hastalıklarının yanı sıra kemik iliği tedavisi genel olarak aşağıda sıralanan durumlarda başvurulan bir yöntemdir.

• Doğuştan gelen metabolizma ya da enzimatik sistemden kaynaklanan anormallikleri düzeltmek
• Hastalıklı ya da hasarlanan kemik iliğini iyileştirmek
• Bağışıklık sisteminde var olan baskılanmanın giderilmesi
• Hasarlanan doku ve organların iyileştirilmesi

Yapılan bilimsel araştırmalar neticesinde Alzheimer, Parkinson gibi progresif hastalıkların yanı sıra omurilik yaralanmalarına ve beyin damar tıkanıklığına bağlı olarak gelişen inme gibi pek çok nörolojik hastalığın tedavisi amacıyla da kök hücre tedavisinde önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Kök hücre, beyin dokusunun içine verildiğinde yakın zamanda oluşan bazı hastalık ve zedelenmelerde, beyin içinde hasarlanan bölgeleri iyileştirme konusunda etkili olmasa da, sağlam olan beyin dokusu üzerindeki hücreleri harekete geçirerek, farklı bir şekilde iyileştirme sağladığı görülmüştür. Kök hücrelerin bu gibi yeni keşfedilen pek çok özelliği sayesinde yakın zamanda birçok hastalığın iyileştirilmesi için de kök hücre tedavisi uygulanabilir. Pek çok farklı hastalığın iyileştirilmesi için araştırmaların devam ettiği kök hücre tedavisi çalışmaları tüm hızıyla devam etmektedir. Bu yüzden kök hücre tedavisi nedir ve kök hücre tedavisi hangi hastalıklarda etkilidir sorularına verilen yanıtın içeriği her geçen gün artmaktadır.

Kök hücre tedavisi nasıl yapılır?

Günümüzde kök hücre yaygın olarak, periferik kan, kemik iliği ve kordon kanından alınarak kullanılır. Kişinin kendisinden alınan kök hücrenin yine kendisinde yer alan hasarlı bölgeye nakledilmesine otolog nakil; diğer donörlerden alınan kök hücrenin, hastaya nakledilmesine ise allojenik nakil denir. Bazı durumlarda da haploidentik nakil olarak tanımlanan, kök hücrenin kişinin kendisinden alınamadığı ve uygun donör bulunamadığı zamanlarda yarı uyumlu donörden alınan kök hücre ile uygulanan tedavi yöntemi bulunur. Uygun kök hücrenin bulunmasının ardından, hastanın damar yolundan ya da hasarlı bölgenin direkt olarak üzerine enjekte edilir. Tedavinin başarı oranı, hastalığın türü, dönemi ve yaşanan komplikasyonlara göre değişiklik gösterir. Ayrıca bazı durumlarda kök hücre tutunması gerçekleşmeyebilir. Bu durumda kök hücre naklinin tekrarlanması gerekir.

Kök hücre tedavisi hangi hastalıkların tedavisinde uygulanır?

Kemik iliği tedavisi alanında her geçen gün yeni gelişmeler olmaktadır. Bu gelişmeler ışığında pek çok hastalığın iyileştirilmesinde kök hücre tedavisi uygulanmaktadır. Özellikle ortopedi, nöroloji, göz ve travmatoloji alanında her geçen gün daha fazla kullanılan kök hücre uygulaması, uygun yaş ve fiziksel özellikte olan pek çok hastanın tedavisinde kullanılan bir yöntem hâline gelmektedir. Kök hücre tedavisi sıklıkla şu hastalıkların iyileştirilmesinde kullanılır:

• Kemik iliği kanserleri
• Lenfoma
• Hodgkin lenfoma
• Lösemi
• Anemi
• Akdeniz anemisi
• Organ kanserleri
• Plazma hücre hastalıkları
• Kemik iliği yetmezliği
• Multiple myeloma
• Kalıtsal ve doğumsal kan hastalıkları
• İmmün yetersizliğe bağlı gelişen hastalıklar
• Kalıtsal metabolik hastalıklar

Kök hücre bağışı nasıl yapılır?

18 ile 50 yaş arasında sağlıklı herkes kök hücre bağışçısı olabilir. Periferik yani vücut dolaşımında olan kandan toplanan kök hücre en sık kullanılan bağış yöntemidir. Kan bağışına benzeyen bu yöntemde, vericiye 4-5 gün boyunca günde iki kez ilaç verilerek kök hücrelerin dolaşımdaki kana karışması sağlanır. Sonrasında kolda yer alan damara takılan kateter aracılığıyla alınan kan, özel bir makineye bağlanır. Yaklaşık 2 ile 4 saat boyunca verici makineye bağlı kalır. Bu işlem sırasında verici için risk teşkil eden bir durum söz konusu değildir. Alınan kök hücre hemen hastaya verilebilir ya da dondurularak daha sonra kullanılmak üzere saklanabilir. Bir diğer bağış yöntemi ise kemik iliği toplanmasıdır. Bağış işleminden önceki hafta bağışçıdan bir ünite kan alınarak saklanır. Bağışın yapılacağı gün bağışçı genel anestezi ile uyutulur. Pelvis kemiğinin olduğu bölgeye küçük bir kesi açılır ve özel bir iğne ile pelvis kemiğine girilerek kök hücre toplanır. Bağışçı çoğunlukla aynı gün taburcu edilir.

Sağlıklı bir yaşam için kontrollerinizi düzenli olarak yaptırmayı ihmal etmeyin.

Kaynak Bilgisi : MedicalPark